Loron 1 Fulan Dezembru 2023, hanesan loron mundial HIV/SIDA, loron ida ne’e nia signifikadu ko’alia kona-ba lifestyle ema nian ohin loron fasil kona HIV/SIDA. Seksu livre, Narkoba no daun sona inklui hahalok seksu livre subar numeru aas liu iha tempu ida agora.
Liu hosi alarma loron HIV/AIDS nian ne’e ativista anti AIDS barak iha esperansa katak bele iha realizasaun konkretu hosi parte hotu liu-liu governu hodi hanehan numeru vitima ne’ebe kona virus aat ida ne’e. Kazu barak maka daudaun ne’e identifika iha munisipiu sira iha Timor laran.
Tuir dadus hosi Institutu Nasionál Kombate Moras HIV/SIDA (INKSIDA), kona-bá komulativu kazu HIV iha Timor Leste hahú hosi 2003 to’o Setembru 2023 hamutuk 2.050, kazu foun 220, akumulativu ART hamutuk 1.060 no mate hamutuk 323.
Dadus hosi (INKSIDA) kazu ne’e barak liu iha Dili tanba Dili hanesan kapital nasaun no iha numeru populasaun barak liu kompara ho munisipiu sira seluk. No maioria ema ne’ebé sofre HIV/SIDA ne’e joven sira ho idade hosi tinan 25 to’o 45 no kiik liu ho idade 15 to’o 25.
Fator risku transmisaun hosi relasaun seksual la seguru (la uza kondom), ba heteroseksual porsentu 8,1, utilizasaun daun sona troka troka no konsumu narkoba atinji porsentu 7,8, hosi inan isin rua daet ba oan atinji porsentu 5 no LSL ou mane seks mane atinji porsentu 2,8.
Ida ne’e signifika katak HIV/SIDA bele sai hanesan bom waktu. Feen kaben iha potensia boot liu kona HIV/SIDA hosi laen nebe gosta halo relasaun seksual arbiru iha li’ur. Inan isin rua hosi laen nebe iha infesaun HIVSIDA sei da’et ba oan. Ida ne’e perigozu tebes. Triste tebes ho realidade hanesan ne’e.
Konkorda ho Arsebispu Dioseze Dili nebe husu ba joven sira atu repeita isin lolon tanba isin ne’e santu no lulik.
“Ita nia isin santu, lulik , ita mak tenke hadomi ita nia isin, respeita ita nia isin, se ita la respeita oinsá mak ita hahi ema seluk bele respeita ita nia isin, tinan rihun rua nulu resin ona, uma kreda ita nia na’i Jesus Kristu hanorin ita katak, ita ida idak nia isin ne’e, ita hothotu lori ilas maromak nian,” dehan arsebispu.
Bainhira moral no relijiaun inklui mensajen diak hotu la tama iha tilun no ema nia laran maka ema sira ne’ebé liu-liu moris iha modernu agora ne’e kontinua halo tuir sira nia gostu (hawa nafsu) iha fatin fatin sira.
Problema ida ne’e presiza iha asaun ida atu prevene. Atu minimiza insidente infesaun HIV/SIDA presiza programa konkretu no sistematika, primeiru prevene no hapara atividade prostituisaun iha ne’eb’e de’it.
Segundu, hala’o survailans teste HIV ba inan isin rua, terseiru, halao programa prevensaun HIV hosi inan ba oan iha kabun laran. Ida ne’e maka dalan diak hodi hatuun insidente HIV foun.
Tanba maski governu halo ona teste HIV ho gratuita sei deteta komunidade ho infesaun HIV/SIDA tanba liu-liu mane sira ho idade adultu nebe maka sempre halo relasaun seksual ho ema nebe kona HIV/SIDA sira la sente sira nia aan hetan ona HIV/SIDA tanba moras ida ne’e la hatudu sinal ruma. Bainhira la hapara lalais maka iha futuru sei rabenta. (*)
3,831 total views, 9 views today
Bele hare Video Seluk :
Subscribe to Timorpost
