ADVERTISEMENT

“GRANDE SALTO NA VERDADE”: Discurso Nicolau Lobato 20 de Maio de 1978 (2020)

Timor Post - Opiniaun
  • Share

Hakerek Na’in: Pe. Martinho Gusmão

Titulo “grande salto na verdade” hau foti husi frase ida nebe Nicolau Lobato hatoo iha 20 de Maio de 1978. Nicolau Lobato hahi no hanai POVO no FRETILIN tan iha tinan 4 nia laran ona bele agoenta revolução boot ida hodi hatun colonialismo tinan 400 nian. Iha 2020, molok ita tama ba 20 de Maio, Xanana Gusmão halo tan “grande salto da verdade” – (1) retira Partido CNRT husi VIII Governo Constitucional; no (2) hetan “diferimento” husi Tribunal Recurso konaba “petição” nebe deputado/a sira husi CNRT.

Iha loron CNRT hatama ninia “petição” hau hato’o ba Dr. Manuel Tilman katak TR sei la foti decisão “manan” ka “lakon”. Nia sei fo hikas. Ami rua concorda malu. Advogado ne’e dehan katak Xanana Gusmão la’os no la iha intenção atu husu TR hodi tesi-kotu lia, maibe atu sai hanesan “educação cívica” ba GERAÇĀO FOUN. Hau hanoin, Xanana Gusmão “sucesso” atu husik hela “o caso Timor” mai ita atu hanoin. Maun Boot sira mak compreende didiak saida mak Nicolau Lobato dehan “o caso Timor” hodi imagina liafuan seluk “o caso Português”. Los duni, iha FB “geração foun kelas teri” hahu hananu katak sira nia partido (PLP, KHUNTO no Fretilin) mak manan. Hau hein no gosta los rona, se TMR no Lu-Olo ho Mari Alkatiri mak haksoit, bidu no haksolok. Maibe, sira na’in 3 nonok de’it! Significa, tuir hau nia firaku dehan “na’i oho dawa wee!” ka “sei rumo lo gai”!

ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA


Ba hau, durante ESTADO DE EMERGENCIA ne’e ita la resolve problema POVO nian, nune’e ita iha ona ESTADO FALHADO ninia odamatan oin. Hein oinsa mak decisão tuir mai konaba Governo foun. Wainhira temi ESTADO, tuir CRDTL ita hare ba Presidencia da Republica (PR); Parlamento Nacional (PN); Governo no Tribunais. Wainhira dehan FALHADO, hau hanoin PR “tabrak tembok”; PN sai tiha kampus ba “ajaran sesat”; Governo “patina” dala ida tan; no Tribunais lori naha todan hamrik iha ponte tohar nia leten! Durante ida ne’e Xanana Gusmão koko atu fahe ita nia matenek ba rai liur konaba ESTADO FRAGIL (fragile state). Maibe, agora ita hoku tama liu tan ba fatin aat liu – ESTADO FALHADO (failed state).

PRESIDENTE DA REPUBLICA: “TABRAK TEMBOK”

Presidente da Republica foti dalan nebe inteligente, hodi fo “opsi 1, 2, 3”. Ida ne’e mak “o caso Timor” forte tebes. Nudar analista, fou-foun hau hare katak OPSI sira ne’e sei fo SOLUÇÃO excelente. Sa tan, hau la hare PR husik hela fatin oan ruma ba ALTERNATIVA. Hau hanoin, PR fiar’an metin los.  Maibe, tan sa mak la funciona?

Hahu husi OPSI 3 – PR hakarak kaer metin nafatin TMR nudar Primeiro Ministro wainhira seidauk mosu GOVERNO FOUN. Iha dalan klaran, TMR tama ba “consciência” (moral) hare katak labele duni ona forma governo foun, nune’e nia hato’o “demissão” (CRDTL artigo 112). Liu husi carta demissão ne’e, hau declara duni katak “TMR ne’e um bom líder […]; nia resolve problema hanesan general ida”. Nia hatene bainhira mak avansa, bainhira mak recua ba retaguarda.

Ikus mai, TMR ba dada hikas ninia carta demissão. Hau hanoin ne’e sei di’ak, wainhira TMR dehan katak hasoru CORVID19, Governo no nia rasik nudar PM koko atu “tahan anin suut tasi”. Hau mos hanoin ida ne’e simpático no di’ak. Maibe, wainhira husu fali ESTADO DE EMERGENCIA, hau sente hahu ona “lohi povo”. Hau la hare “urgência” atu doko rai ho “emergência”. Husu tan EE-2, hau la hare ne’e sei hamosu duni EMERGENCIA DE ESTADO. Los duni, liu de’it loron 2-3, KHUNTO joga foer hodi hato’o “surat cerai”.

Nune’e la’os ona CORVID-19 mak “emergência” maibe KADEIRA governo foun. KHUNTO nakdedar los atu kaer ukun ho “tawaran menggiurkan”, hahu sobu AMP IX. Husi ne’e kedas, OPSI 3 rahun ona.

Infelizmente, PR la hapara, maibe “consente” (membiarkan) buat ne’e mosu … husik deit atu PLP ho KHUNTO kedok we-merak. Foer ona, tenki hein fali bomba we foun. POVO roko de’it ona sira nia sentimento, wainhira ESTADO la tau matan ona.

Tuir mai OPSI 2 – PR fo fila ba PN atu partido sira resolve lalais situação hodi forma ALIANÇA foun ida. Ho rapidez, Kay Rala Xanana Gusmão hanesan “supremo guerrilheiro”, hatene halo estratégia bele duni forma “MAIORIA PARLAMENTAR” foun. Wainhira hasoru malu ho PR, ema hotu hanoin katak problema resolvido. Maibe, studio iha Ai-tarak Laran ninia radio Marconi mak pilha aat tiha. Teki-tekin PR foti artigo 9 husi LPP atu bela hetan “legalidade”. Ba hau, saida mak PR husu ne’e ridículo (tidak masuk akal), tan la tuir requisito constitucional. Lei ba Partido Politico ne’e hanesan halo “dapur” di’ak ba Partido atu tein sira nia “menu”. Desnecessário PR bele ba tama hotu iha neba. Ne’e “urusan” Presidente Partido Politico, la’os Presidente da Republica.

Maski nune’e, PP sira halai lalais ba resolve artigo 9 ne’e! Hotu-hotu nebe tama ona iha AMP IX halo lalais congresso. Sira hotu comprometido ona ba hakotu “impasse” ne’e. Ida nebe radikal liu mak KHUNTO, jura mate jura moris ba Xanana Gusmão hodi “tonka” metin AMP IX. Entrega hotu tiha resultado, afinal tan Constituição 2002 la dehan buat ida, PR Lu-Olo ba foti fali Constituição 1975 ka la hatene husi nebe tan … PR husu “estuda didiak lai”. Nudar docente, hau sente la dun di’ak, PR ida he’in-an iha KADUNAN makaer-ukun ida, dehan fali liafuan “mahasiswa” nian … Lae! Estuda mak Estuda nune’e, maibe resposta “sim” ka “não” ne’e too fulan 2 resin la sai?? … Lae!! To’o agora, PR estuda nafatin.

Ikus mai, OPSI 1 – eleições antecipadas nudar “recurso ikus”. Hela ida ne’e de’it mak agora PR seidauk decide. Maibe, decisão ida ne’e hanesan de’it PR tuda rai rahun ba POVO nia matan laran. Uluk nana’in, POVO sei “desmoralizado”; nune’e mos POVO nia “mental” kolen ona. Iha 2017, PR dehan “husu ba povo atu vota hikas”. Agora, PR fila ba atu husu tan saida? Partido hirak nebe PR husu atu POVO ba vota, ninia resultado mak hanesan nafatin …! Ba vota tan dala ida, ninia resultado mai mak hanesan nafatin karik, PR husu dalan hira tan? Hau hanoin, diak liu Dr. Francisco Guterres Lu-Olo koko “ESTUDA” took CRDTL artigo 80 (“juramento”) no artigo 81 (“renuncia”).

Ho ida ne’e, ita resolve ESTADO nia situção husi hun no abut kedas. Tan saida? Tan, PR ninia sasukat la los ona. PR ninia hanoin ne’e “hadomi” de’it mak Partido Fretilin. Nia la gosta liu mak CNRT no Xanana. Nune’e, se de’it mak manan … wainhira Fretilin la ukun, nune’e PR sei halo eleição loron-loron. POVO labele atura fali PR ninia gosto. Halo nusa ba mos, PR tenki hare katak RDTL ne’e kaer MULTIPARTIDARISMO (artigo 7, 46, 47) no la iha fatin ba Fretilin atu foti’an nudar “partido único” iha rai ida ne’e.

Maibe, maski PR “tabrak tembok”, hau hanoin CNRT “halo rai luan” tiha ona. Hodi retira husi VIII GOVERNO CONSTITUCIONAL, ne’e katak PR iha fali ona ALTERNATIVA. Hau tenki hateten katak CNRT “facilita” ona PR hodi fo “alternativa”, tan “opsi 1, 2, 3” PR la mampu atu resolve. Hau hare, husi CNRT nia decisão, PR bele hili buat 2 – …

  1. Promove “PARTITOCRACIA” (husi lian italiano), katak, hanesan iha Italia no Alemanha, PR buka dalan no halo esforço tomak hodi halibur PARTIDO hotu-hotu (Fretilin, CNRT, PLP, KHUNTO, PD, PUDD, UDT no FM) la’os atu CONQUISTA PODER (hadau malu kadeira hanesan KHUNTO) maibe halo INTEGRAÇĀO SOCIAL katak hamutuk ho POVO hodi hadau moris, hasoru pandemia, no labele “lohi povo” hodi halo eleição fila ba fila mai … ninia resultado, afinal, tan líder sira la gosta de’it Xanana no CNRT. Ne’e la los ona!! CNRT mos iha direito atu ukun, tan nia iha cadeira 21 … significa PR la iha direito atu “LA GOSTA” partido CNRT no hadomi deit mak Partido Fretilin, no halo partido sira seluk hanesan “ayam potong”. Tuir teoria konaba Partido Politico (Max Weber), bele dehan PARTIDO hotu-hotu iha nia ai-rin rua (*) sai AGENTE ba EXPRESSÃO ORGANIZADA ba iha vontade popular; no (**) sai MEDIADOR ba PARTICIPAÇÃO DEMOCRATICA husi cidadão sira atu hametin GOVERNAÇÃO iha ita nia rain. Maibe honestamente hau hanoin katak “partitocracia” sai hanesan MISSÃO IMPOSSIVEL (misi mustahil). Sei la acontece, tan, Partido hotu-hotu hafuhu malu manas liu tiha ona.
  2. Hau hanoin dalan di’ak liu mak PR hato’o “renuncia” (artigo 81), nune’e hamosu “RE-ELEIÇÃO” (artigo 79, no. 5; 82 no. 3); nune’e mos “desolve Parlamento Nacional” hodi hakat ba “SUBSEQUENTES ELEIÇÕES” (artigo 100).

GOVERNO “PATINA”

Tuir hau nia hare, wainhira Fretilin no PD kaer ukun iha VII Governo, iha regra 2 nebe choque malu. Ida uluk, baseia ba CRDTL artigo 85 alinea d], PR fo sala “mandato” tan la cumpre regra “MAIORIA PARLAMENTAR”. Ida seluk, tuir artigo 106 no. 1, PM hili husi partido “MAIS VOTADO” no PD tenki submete. Iha tempo neba, General Taur Matan Ruak mak dehan, iha REGRA DEMORATICA, “maioria” mak tenki ukun. Husi ne’e, ita hare VII Governo ne’e moris PREMATUR. Hakarak ka lakohi, Fretilin+PD hatama iha INCUBATOR. Liu fulan 9, mate.

Ema hotu hare katak iha assunto ida ne’e, rivalidade Alkatiri no Xanana nian mak forte liu; CNRT ho Fretilin mak rakut malu. Hau la dun surpresa, hare Dr. Alkatiri monu. Maun Mari la’os tipe ema ida nebe hakarak halo “tawar menawar”. Nia hakarak “han mesak”. To’o Timor-Leste hadau ninia independencia mos, Maun Mari dehan “HAU mak …”! Hau hatene di’ak liu tan wainhira sai “executivo” ba FORUM MAUBISSE. Hau hanoin, Xanana Gusmão mak la iha karik, DIALOGO ne’e halai namkari hotu. Molok DIALOGO hahu, Dr. Mari Alkatiri BOIKOT ho razão nebe infantil. Maun Lu-Olo, nudar Presidente Fretilin nian “tuir de’it” saida mak Sekretariu Jeral hakarak. Hodi Xanana ninia abilidade no “resistência” atu halo sucesso DIALOGO, troca malu ho Bispo Basilio, sira ba hamaus Alkatiri. Nune’e, wainhira dehan “incidência parlamentar” CNRT ho Fretilin, hau dehan kedas ba PD katak Governo monu. Razão ida de’it – Alkatiri la iha jeito atu halo MARKETING POLITICS. Iha FORUM MAUBISSE II mos, dala ida tan Dr. Alkatiri halo ema hotu “ayam potong” iha Lahane. Dala ida tan mos Xanana mak salva situação.

Se mak dehan, Fretilin+PD monu tan CNRT mesak mak halo? Se sura voto: CNRT (22), hamutuk ho PLP (8) no KHUNTO (5) ne’e mak Fretilin (23) no PD (7) monu! Lae, PLP ho KHUNTO mak aproveita rivalidade Alkatiri ho Xanana atu manan kadeira. PR hakotu lia atu halo eleição antecipada. Hau uluk la concorda. Hau ko’alia ho membro PLP balun … husu atu sira lori ba TR. Sira dehan ba hau, “ami simu de’it”. Resultado mosu mai iha 2018, hau dehan kedas tenki CONSENSO NACIONAL no COMPROMISSO POLITICO. Maun Taur Matan Ruak mak hatan categoricamente, “ami la precisa, tan ami MAIORIA ABSOLUTA”. Tuir teoria eleitoral no teoria constitucional, “maioria absoluta” ne’e wainhira to’o ona 2/3. Iha Timor-Leste nia sistema karik, iha 43 assentos parlamentares. Maibe, CNRT+PLP+KHUNTO ne’e iha 34, ne’e hanaran MAIORIA PARLAMENTAR, dok demais husi MAIORIA ABSOLUTA. Jornalista sira husu, hau dehan, VIII GOVERNO ne’e liu tinan 1 sei monu.

Tan sa VIII GOVERNO sei monu? Iha ne’e regra 2 funciona nafatin, maibe “terbalik”. Ida uluk, tuir artigo 85 alinea d], PR legaliza Governo “COM MAIORIA PARLAMENTAR” – CNRT, PLP, KHUNTO ho UDT no FM. Fretilin ho PD no PUDD hamrik iha meja sorin. Tuir mai, banati tuir artigo 106 no. 1 – PM foti husi “PARTIDO MAIS VOTADO”. Iha ne’e PLP mak sorte, ba kaer PM maski “segundo mais votado”. Tan sa mak VIII Governo bele monu? Hau hanoin, PLP mak la dun iha jeito atu halo “MARKETING POLITICS” (hanesan uluk Alkatiri halo). Halo nusa ba mos, maski Maun Taur Matan Ruak la gosta “Soeharto”, maibe GOLKAR iha Indonesia ne’e sempre gosta “PAPA MINTA SAHAM”. Importante mak hanesan “Direitor Companhia” TMR tenki hatene oinsa mak fahe “saham”. Hau nunca fiar katak Partido sira ne’e fahe “saham” barak liu ba Povo. Lae! Ba eleição, sira hotu ko’alia konaba POVO nia KABUN, hetan tiha fatin, sira hare de’it PARTIDO (família) nia KABUN. Tan ne’e mak hau hateten fila ba fila mai CONSENSO no COMPROMISSO. Ba hau, VIII Governo monu tan la hatene halo CONSENSO no COMPROMISSO.

Ba fali IX GOVERNO, hau hanoin lao los ona! Tuir regra dahuluk, artigo 85 alinea d], alinsa husi CNRT+KHUNTO+PD+PUDD+FM+UDT bele atinji ona MAIORIA PARLAMENTAR ho 34 assentos. Dok nafatin husi absoluta. Tuir mai, regra husi artigo 106 no. 1 mos kona nafatin, PM mai husi PARTIDO MAIS VOTADO. Ministro sira fahe malu di’ak ona.

Problema: tan sa mak la viabiliza IX GOVERNO? Hau hanoin, PR lakohi kedas atu fo poder ba CNRT. Ne’e de’it! Tan sa mak PR la gosta CNRT, ne’e nia na’in mak hatene ho ninia “auxiliar” sira. Buat ida uluk “kemesraan” entre Xanana, Lu-Olo, TMR no MA hodi “fo bensaun” ba Dr. Lu-Olo sai PR ne’e hanesan “cepat berlalu”. Hetan tiha posição nudar PR, Sekretariu Jeral Fretilin nian dehan kedas, sira mesak mak luta atu Lu-Olo manan. Tan sa mak manan tiha Maun Lu-Olo ho Maun Mari anti mate kedas CNRT no Xanana? Hau hanoin, “trauma” VII Governo moris prematur. Maibe, ne’e sala colectivo. La’os individual. Hau hare, Maun Lu-Olo no Maun Mari la aplica regra constitucional, maibe regra pessoal odio no vingança. VII Governo monu, “SAHAM” husi KHUNTO no PLP mos tenki sura.

Tuir mai, IX GOVERNO la viabiliza, tan PM Taur Matan Ruak hakarak nafatin kaer VIII “a tudo custo” (dengan segala cara). Dala ida tan, FORUM MAUBISSE ninia espirito la moris iha Maun TMR nia fuan, sa tan néon. PLP usa sistema “ajaran sesat” mak ba. PLP nian sempre los hotu, ema seluk nian sempre sala hotu.

Ikus liu, IX GOVERNO la viabiliza tan faktor KHUNTO. Iha sessão konaba ESTADO DE EMERGENCIA, “kartaun verde” sira (PLP+KHUNTO no Fretilin+PD 1), hananu haksolok. Maibe, hanoin katak EE-2 ne’e hanesan “irrealismo atroz” (mimpi di siang bolong). Ninia resultado, la’os CORVID19 mak halo ema sente “EMERGENCIA”, maibe wainhira KHUNTO tutur ninia Kadeira 5 sai husi Bairro dos Grilhos la’o tesik ba Bairro Formosa to’o iha Ai-Tarak Laran no mosu iha Fatuhada fila mai Metiaut, tur maran-maran; KAKI LIMA nia MARKETING POLITICS ne’e agora halo langganan sira confusão hotu. Tan “gerobak KHUNTO” ne’e hetan tiha SAHAM husi IX Governo, maibe ba fo fali ba VIII Governo. KHUNTO ninia “objectivo” ida de’it – han barak liu tan, diak liu tan. La’os ona segredo, katak, Naimori usa KHUNTO atu halo “exploração do homem pelo homem” – Deputado, Ministro, Vice Ministro, Secretario de Estado, Direitor, Chefe Gabinete, to’o sira nebe dasa-rai de’it mos nia halo “cobrança” fuik. Nune’e, se IX Governo mak “jadi”, nia hetan de’it kadeira 10, ne’e nia sura ona katak “pemasukan” la to’o. Osan ba kuru-kuru, futu manu no bola guling la to’o; osan ba “palácio real” iha Ainaro la to’o; sustentamento ba zigi-zigi la to’o! Maibe, wainhira PR fo lalais ba PLP no Fretilin nebe halo ona “oferta” kadeira 15, nia sura kedas ona – hira mak tama.

Hau hanoin, PR mak viabiliza Fretilin + PLP hamutuk ho KHUNTO, ne’e Xavier do Amaral, ho Nicolau Lobato sei dehan sei lori Karl Marx nia liafuan atu dehan “exploração do homem pelo homem”; ka, Borja da Costa sei haksoit sai mak tebe-dahur, dehan Naimori Bukar ne’e “susu ita rain bokur// ita isin bokur eei, Bere Mau Bere eei”. Partido Fretilin mak ajuda KHUNTO ida ne’e moooos … terlaluuu!!! Hau hanoin, Timor-Leste ne’e “TERRA LIVRE, POVO LIVRE// NÃO, NÃO, NÃO À EXPLORAÇÃO”. Ba tomada de posse karik, PR hamrik iha oin, PPN ho PM foun no Membro Governo foun keta haluha hananu HINO NACIONAL, to’o iha liafuan hirak ne’e hanoin netik Naimori Bukar nia oin.

PARLAMENTO NACIONAL: KAMPUS “AJARAN SESAT”

PLP mesak mak agora luta hodi “salva” netik istilah “POVO”. Maski sira nia PARTIDO atu LIBERTA an deit mos susar ona! Ne’e duni, POVO hela naran deit ona. Iha ne’e, Deputado Francisco Vasconcelos mak sai “vocalista” ho lian soprano forte tebes. Husi biban seluk, Deputada Olinda Guterres mos ho lian “adzan” nebe iha Ramadhan karik dader-dader hakilar “sahuuur, sahur, sahuuuur”. Dala ruma Deputado sira husi Partido Freitilin mos lian, maibe la dun “pede” … iha coro ka orquestra ida ne’e, sira hananu ho lian lotuk liu. La dun maka’as nudar Partido maioria, iha “gerombolan” foun ida ne’e.

Ba hau nia primo balun, Deputado Francisco Vasconcelos, se de’it mak fo opinião la tauir nia hakarak, nia hanaran sira ne’e “AJARAN SESAT”. Ami sira nebe estuda sai Padre ka Pastor (pendeta), ami hatene hamutuk “HERESIOLOGI” iha Historia Igreja nia laran! Ita sira sarani Protestante ho Catolico hateten ba malu “aliran sesat” (heresy), ida dehan 11 seluk hatan 12. Liu tiha Concilio Vaticano II, Igreja Catolica troca ninia mentalidade husi “ANATEMA SIT” ba “BELOVED BROTHER” (querido irmão; saudara terkasih) ba sira husi Igreja Protestante. Ita reza “PAI NOSSO” no halo politica “PÃO NOSSO” hodi hatudu “UMA SOCIEDADE SOLIDÁRIA E FRATERNA” (Preambulo CRDTL). Matenek na’in sira husi Protestante no Catolico, Ortodoks no Anglicano buka tur hamutuk halo “teologia comparada”, liu-liu halo tradução Biblia “ecuménica”. Liafuan ANATEMA mai husi lian Latim kata “terkutuklah kau”, hateten ema seluk “sesat; murtad” tan ne’e husu “malisan”. Nune’e Deputado Francisco Vasconselos hakarak dehan “ANATEMA” ba Dr. Avelino, Dr. Manuel Tilman no Padre Julio Crispim.

Maski la dehan ona “ANATEMA” (hotar; fo malisan), maibe iha opinião publica hanesan ne’e, ita tenki fo atenção ba “HERESY” – AJARAN SESAT. Iha IGREJA (católica, protestante) ita kaer BIBLIA hamutuk (ecuménico). Mosu “ajaran sesat”, wainhira grupo ki’ik oan ida hakarak halo ketak ninian, hanesan “BIBI DIUK” la’o mesak ninian. Nune’e iha Biblia ita hare oinsa mak mosu “divisão” atu ema bele “resiste” (1Korintus 11, 19); bele mos ema nebe hakarak de’it mak jura tun jura sae ba foho (ramelau), rai lulik, buka hela deit zigi-zigi, ambicioso, matan dok, laran moras, la simu malu, “partidarismos” ka roh-pemecah (Galata 5, 20); lori tan “profeta falso” (2Pedro 2, 1) nebe hatais rebo-rebo jura mate jura moris ba ida, laran monu fali ba seluk; ema “bidaat” (herético) hanesan ne’e ita hadok tiha (Tito 3, 10).

Iha Igreja Catolica, (hau sente iha Protestante mos iha karik), mosu hela de’it grupo ki’ik ida ka rua mak tebe-retek dehan sira nian mak los liu; Maromak tun rasik mai sira nia matan laran dehan ida ne’e, hatudu ida neba! Ema seluk nian (maski barak) sala hela de’it. Grupo ki’ik oan ne’e de’it mak manas los. To’o, grupo ki’ik ne’e hotar Santo Padre, Bispo no Padre sira …! Iha movimento “liberalismo protestante”, hau hatene oituan katak “grupo minoria” mak dere gong, halo barulho los hateten katak Igreja mainstream (katak, ema barak) ne’e sala hotu, sira be ki’ik oan ne’e mak los hotu; balun mosu iha youtube dehan “pendeta bodoh”, “tidak tahu berdoa”. Hanesan deit iha Igreja Catolica … dehan grupo ki’ik BIBI DIUK sira nee dehan “padre sira ba igreja halo misa de’it … lalika mai mete politica”! Komik liu mak AJARAN SESAT sira ne’e ko’alia fiar’an lao ba oin hanesan los AJARAN RESMI. Sira ataka sarani barak no “gembala umat” dehan VERITAS PREMITUR NON OPPRIMITUR (traduz ba Tetun todan oituan) maibe, ho bahasa Indonesia karik dehan, “kebenaran bisa ditekan (ditindas) tetapi tidak akan dihancurkan” — ita bele hanehan lia-los, maibe ita sei labele harahun lia-los. Ne’e katak Bispo, Padre no Pendeta sira sala hotu, sira nian mak los hotu.

Bele ka lae ita aplica “ANATEMA” (hotar; fo malisan) iha POLITOLOGI ohin loron (laos deit Heresiologi)?? Hau hanoin, hanesan iha Igreja ita kaer BIBLIA, nune’e mos iha Estado ita kaer CONSTITUIÇÃO. Iha Estado de Direito Democratico ida mak Deputado ida ko’alia ema seluk “ANATEMA”, hatudu de’it DITADURA MINORIA. Deputado ida represena povo wainhira halo debate iha PN. Maibe, sai husi “área cobertura PN” nian, DEPUTADO la representa ona “povo nia interesse”. Tan, “formação da opinião publica” (Habermas: public opinion formation) depende ba “good reason”. La depende ba deputado. Hanesan agora, Deputado Vasconselos ko’alia katak “Povo la hamlaha”, laos tan nia hahan iha, maibe tan nia la representa povo nebe kaer táxi ka mikrolet (nia nunca sae mikrolet tan). Wainhira jurista sira hanesan Avelino Coelho, Manuel Tilman, Julio Crispim ka analista politico sira (dala ida rua hau tama) … sempre la los. JURISTA sira ne’e SALA, la’os tan Deputado bele hatudu FACT ho NORM, “reasonableness”, “indução”, “dedução”, “casuístico”, “legal hermeneutic”, ka “political hermeneutic” …  maibe, tan sira ko’alia la tuir nia PARTIDO nia hakarak.

Exemplo seluk, wainhira ita hare ID-FALSO. Ema ko’alia halo analisa naruk, sira nia fiu-kotu sumbu pendek mai ko’alia liafuan ida rua de’it … sira nian mak tolok, hotar, insulto. Sira rasik subar’an. Ema hirak ne’e tuir lolos karik Deputado Vasconselos bolu sira “AJARAN SESAT”.

Hau hanoin, ANATEMA ne’e serve ba ema hirak nebe hakarak analista sira hakerek tuir PARTIDO nia gosto, tuir sira nia interesse. Mak ita ko’alia la hanesan ka la tuir sira nia PARTIDO, “grupo minoria” iha partido laran ne’e fila oin mai ANATEMA kedas. Lider partido no intelectual partido sira ko’alia mai ho calma, ho jeito. Minoria “sumbu pendek” iha partido laran ne’e mak dala barak ahi oan mate ona mak sira “loke kipás” depois hakarak ANATEMA hela de’it. Laos deit PLP. Hau hanoin CNRT ho Fretilin mak maka’as liu. Partido ki’ik sira hanesan PD no PUDD ka UDT no FM “murmuran” deit.

AJARAN SESAT ne’e ba de’it ema sira sumbu pendek nebe gosta liu halo “LOGIC OF RESENTMENT” ka “ARGUMENTUM AD HOMINEM” — ko’alia aat ema nia personalidade, usa logica odio malu nian. Iha PN nia sorin ba ne’e iha KAMPUS UNTL … iha mos professor sira hanesan Dr. Avelino, Dr. Manuel Tilman no Dr. Julio Crispim … sira bele mai sorin ne’e hodi ajuda, para keta fasil dehan ANATEMA.

Ba hau, PLP no KHUNTO ne’e laos de’it ona “partido foun” maibe hanesan tiha fali “religião foun”. Povo no partido sira seluk tenki halo tuir sira nia “AJARAN”. Rona de’it Deputado Vasconselos no Deputada Olinda … bahasa karik dehan “kesurupan politik”. Ita la compreende, sira nia “fiar” ba Constituição ne’e to’o iha nebe lerek. To’o ami sira nebe loro-loron hanorin Constituição no Politica (filosofia de direito, filosofia politica) mos “SESAT” hotu.

Iha debate televisivo ida, Deputado na’in 4 – Honorável Antoninho Bianco, Hon. Franscisco Vasconselos, Hon. Antonio da Conceicao no Hon. Patrocinio hamutuk ho Julio Crispim, ita bele hare kedas oinsa mak HERESIOLOGIA politica no legal. Julio Crispim fila ba fila mai, hanesan Escriba sira nebe deut mak “teoria juridica” (firme, clareza), maibe husi biban seluk Hersiolog Hon. Francisco ho ninia belun herético Hon. Antoninho bidu tun bidu sae entre “propósito politico” nebe gado-gado ho constituição no regimento …!!!

Iha hermenêutica ho filologia, matenek na’in ida husi Protestante ko’alia konaba “DER BABYLONISCHEN SPRACHVERWIRRUNG”; hanesan ho Catolico ida nia teoria konaba “CONFUSIO IN LINGUARUM”. Sira na’in rua foti husi livro Genese 11, 1-9 atu hatudu oinsa mak vírus LARONA ne’e maka’as los wainhira ema atu hari’i TORRE DE BABEL – ida dehan fatuk, seluk dehan ai, iha ne’e husu rai-henek, husi neba kuru fali we … ikus mai “Torre” ida ne’e la sae sae deit. Hanesan ohin loron karik, ita ko’alia konaba CONSTRUÇÃO DE UM PAÍS JUSTO E PROSPERO (Preambulo CRDTL), ita nia PARTIDO sira ko’alia fali konaba KABUN laran rasik. Exemplo, sira be vota a favor ba ESTADO DE EMERGENCIA sente-an los hanesan “herói Povo” nian, maibe ikus mai hamosu de’it heroismo hodi hadau malu kadeira.

Hau hanoin, Deputado Francisco Vasconselos no Deputado Antoninho Bianco ne’e MAHAGURU AJARAN SESAT — sira rua hatene le Biblia no Constituição, maibe ema rona ba hanesan fali sira koalia konaba romance Nick Carter.

TRIBUNAL: PONTE TOHAR

Ikus liu, ita hare katak problema POLITICA SESAT agora lori ba Tribunal Recurso. Filosofo Immanuel Kant ko’alia konaba “Tribunal is none other than the critique of reason itself: the critique of pure reason” (Cf., Kritik der reinen Vernunft: §A xii). Ne’e atu lori haudu duni katak, wainhira ita la hatene halo CRITICA no AUTOCRITICA, ita sai hotu Mahaguru AJARAN SESAT.

Wainhira hau rona Dignissimo Advogado Sergio Quintas ko’alia iha Televisao, hau haksoit sae kedas. Hau hatene nia pessoalmente, alin diak no matenek; ko’alia ho nia, hau sente ko’alia ho alin ida nebe iha kakutak, maibe mos iha fuan. Hau hatene katak nia ko’alia tuir REGRA no PROCEDIMENTO nebe funciona iha TRIBUNAL RECURSO. Iha ema balun husi Partido Fretilin hahu fo parabéns ba Sergio Quintas. Hau sente, sira fo veneno ba hau nia alin ida ne’e.

Hau hare, matéria em causa, la’os PROCESSO CIVIL ka PROCESSO PENAL. Ita ko’alia konaba PROCESSO CONSTITUCIONAL (CRDT artigo 126). Hare hikas ba “funcionamento e composição” (CRDT artigo 125), hau hanoin, agora mak ita halo JUSTIÇA hamrik iha PONTE TOHAR nia leten. Bele dehan “muatan” ba TR nee todan demais. Órgão Estado ida nebe durante ne’e MORIS HAKDASAK RAI mak TRIBUNAIS. Ita dala barak tau todan ba sira nia leten. Hau sai tiha “ARGUIDO” mak fohin hau hatene, hau nia maun-alin no bin-feton sira iha TRIBUNAL ne’e hanesan “KAMBING HITAM” (bode de expiatório) atu tau todan hotu ba sira nia leten. Afinal sira ne’e VITIMA IMOLADA – “korban yang tidak bersuara”.

TRIBUNAIS de’it sai VITIMA ona, sa tan POVO nebe buka JUSTIÇA hanesan hau rasik, hahu loke matan kedas katak KAMBING HITAM (bibi metan) sira ka ho NOME ESTIMADO (nama kesayangan) husi PR, PN, PM dehan bebeik “Povo Ailebo”, “Povo Maubere”, “Povo to’os na’in” … sai kedas KAMBING GOSONG (bibi mutuk).

Hau hanoin, PETIÇÃO (CRDTL artigo 48) nebe Deputado CNRT sira halo ba TR la’os problema “LAKON” ka “MANAN”, maibe liu-liu EDUCAÇÃO CIVICA. Saida de’it mak TR sei fo sai, … sei la iha ida mak manan. Se Fretilin no PLP ho KHUNTO mak rakalele “vitoria é certa”, hau hanoin sira mak goza ona iha ESTADO FALHADO nia leten. Ema hotu bele hatene ho certeza katak ESTADO FALHADO duni. Hau hanoin, Xanana la beik atu lori PETIÇÃO ida ba atu LAKON. Bele CNRT lakon! Maibe, nia hatudu duni se los mak “sumo guerrilheiro” … aprende husi experiencia mak halo funu. Agora aprende husi ninia falimento atu hanorin ita hotu, hare PARFUZU ida, RODA KU’AK ida iha ESTADO nia laran … TRIBUNAIS.

 

Durante tinan 20 resin, ita la hari’i SUPREMO TRIBUNAL DA JUSTIÇA. Ida ne’e mak dehan ESTADO TIGA RODA. Hau hanoin, EMERGENCIA DE ESTADO ne’e iha hela, maibe PACIENTE boot ida nebe toba “koma” hela iha CONSTITUIÇÃO nia laran ita la fo tratamento ho DIGNO. Hau la convencido liu katak GOVERNO TIGA RODA mak halo ESTADO monu. Lae. ESTADO TIGA RODA ne’e mak halo NAÇÃO no POVO tomak monu tama rai ku’ak laran.

DISCURSO NICOLAU LOBATO: 20 de MAIO de 1978

O povo de Timor-Leste está reconstruindo com o seu próprio suor, com o seu próprio sangue uma Pátria Revolucionária e Democrática. Uma Terra livre, para Gente livre.

20 de Maio, dia de anos da FRETILIN, dia de anos do Povo Timor.

Um povo que surge do desumano sistema colonial.

Um povo que renasce das cinzas do esquecimento.

Um povo que retoma a consciência de si mesmo.

Um povo que luta sem trégua contra o expansionismo colonial indonésio e o imperialismo.

Nesta data memorável, inesquecível dia, festa nacional, em que a Nação reocupa o seu lugar entre outras nações do mundo, em que o Povo proclama a sua firme vontade de viver livre, QUE HAVEMOS DE DIZER AOS PATRIOTAS DE TIMOR-LESTE, A TODOS OS CAMARADA?

FRETILIN hahu ona Nacao Timor, hamoris nacionalismo no patriotismo. FRETILIN mak FUNDADOR. Tan ne’e, Partido Fretilin labele sai fali FURADOR. Hare didi’ak FRETILIN la’os Partido Fretilin. Maibe, sira bele iha LEGADO. Wainhira Partido Fretilin la hatene kaer metin “legado” histórico ida ne’e, nia la iha LEGITIMIDADE histórico.

 1,566 total views,  3 views today

Oinsa Ita nia Reaksaun iha Notisia Nee?
Like
Love
Haha
Wow
Sad
Angry
You have reacted on ““GRANDE SALTO NA VERDADE”: Discurso Nicolau Lo…” A few seconds ago
Lee Mós :
Timor Agora : Kazu Oho-Malu (Omisídiu) Buras, Polítika Lei Sei Namlaek Nafatin

Bele hare Video Seluk :
  • Share
ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA

Notisia Timorpost Seluk


Komentariu :
Timorpost.com. Respeita tebes Ita Nia opiniaun. Laran luak no uza etika bainhira hatoo opiniaun. Opiniaun iha Ita Nia responsabilidsde, tuir lei ITE.

Varanda
Kategoria
Video
Buka
Watch
Facebook
error:
Simu Notifikasaun Hosi Timor Post Online! OK No