ADVERTISEMENT

EKLIPSE SOLAR (LORO-MATAN NAKUKUN)

Mario da Costa - Opiniaun
  • Share

Elaboradór sira:

1. Maria Lia F. Freitas

ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA


2. Vitór Lay

3. Vital de J. Ximenes

Eklipse

Eklipse mak fenomeno ida nebe mak akontese wainhira objetu ida posiciona iha objetu seluk no fonte naroman nia klaran iha linha reta ida deit, entaun, mosu eklipse total ou parsial. Ho nunee, iha planeta mundo mos akontese eklipse ho naran eklipse solar no eklipse lunar. Geralmente eklipse la repete ho forma no iha fatin nebe mak hanesan. Baseia ba dadus nebe mak ami hetan hatudu katak cada tinan 18, loron 11 sempre acontese 41 eklipse solar no 29 eklipse lunar no iha intervalo tempo ida nee mak hanaran siklo de Saros ou Periodo de Saros.

Tuir mai ita ba hare hamutuk kona ba saida mak eklipse solar.

i) Eklipse Solar (Loro-matan nakukun)

Eklipse solar mak hanesan fenómeno natureza nebe akontece wainhira fulan posiciona exatamente entre loro-matan no planeta mundo (Fulan posiciona iha loro-matan no planeta mundo nia klaran). Ho duração tempo nebe mak curto tebes, Fulan nee bloquia tiha loro matan nia naroman. Maske nunee, ita sei bele hare loro-matan nia naroman iha parte loro-matan nebe mak forma anel ou coroa (loro-matan nia ninin ho forma siklu) no loro-matan nafatin iha naroman.

Wainhira Fulan iha faze foun (lua na fase nova), Fulan sei posiciona iha Loro-matan no Planeta Mundo (Terra) nia klaran no Fulan nia lalatak projeta ona iha Planeta Mundo nia oin (superfície terrestre) entaun fo impakto ba rejiaun nebe mak iha planeta mundo nia oin atu la bele simu naroman husi loro-matan, ho nunee mosu ona fenómeno ida nebe mak ho naran eklipse solar. Alem de ida nee, orbita plana fulan precisa atravessa linha reta nebe mak liga entre Loro-matan no planeta mundo wainhira fulan nia deslocamento ho eixo planeta mundo iha inclinasaun 5o. Portanto, eklipse solar laos akontese iha rejiaun ou fatin hot-hotu nebe mak eziste iha planeta mundo nee, maibe, sei akontese deit iha rejiaun balun, bele hare iha figura 1a tuir mai nee.

Figura 1. Alinhamento entre objeto 3

Figura 1a no 1b iha relasaun ho aplikasaun princípio propagasaun naroman iha linha reta (iha Ciencia Ótica Geométrica) nebe mak objeto tolu iha alinhamento ida deit mak hanesan Loro-matan (Sol) – Fulan (Lua) – Planeta Mundo (Terra) entaun mosu ona regiaun 2 mak umbra (sombra) no Penumbra hanesan iha figura 1a.

Umbra (sombra) mak rejiaun ou fatin balun nebe mak labele simu naroman totalmente ou direita husi fonte naroman nian (naroman loro-matan nian) tamba Fulan impede ou bloquia tiha loro-matan nia naroman ho nunee fulan nia lalatak projeta netik ona fatin balun iha planeta mundo liu-liu iha planeta mundo nia oin nebe mak alinhar ho Fulan, entaun, fatin ou rejiaun ida nebe mak lalatak Fulan projeta ba nee la bele simu ona naroman husi loro-matan (iha rejiaun ida nee mak akontese eklipse solar total).

Lee Mós :
Kompaña GM Milatos Planu Investe Fábrika iha Timor-Leste

Penumbra mak rejiaun ou fatin nebe mak simu naroman balun deit husi loro-matan ho nunee naroman nebe mak mosu iha rejiaun ou fatin refere nia intensidade kiik tebes, iha rejiaun ida nee akontese eklipse solar parcial.

 …….›… indica ba trajetória sirkular (orbita) Fulan nian significa Fulan laos pará deit ona iha alinhamento ho loro matan no planeta mundo maibe ho tempo nebe mak iha, fulan sei move ou muda husi alinhamento refere tamba baseia ba esplicação husi sistema heliocêntrico katak Loro-Matan (Sol) mak sai hanesan sentru ba sistema solar, ho nunee, planeta nebe mak eziste ho ida-idak nia satelite sei halo movimentu hadulas loro-matan liu husi sira ida-idak nia trajetória sirkular (orbita).

Entretanto, atu esplika ba aluno-aluna sira kona ba figura 1a, babain ami usa sasan sira nebe mak monta ona iha figura 1b, bola kor mean representa loro-matan, bolo kiikoan kor mutin representa fulan no globo representa planeta mundo.

Ho esplikasaun sira nebe mak hekerek ona iha leten, eklipse solar fahe ba parte 4 mak hanesan eklipse solar total (loro-matan nakukun total), eklipse solar parcial (loro-matan fo naroman balun deit), eklipse solar anular ou anelar (loro-matan nia naroman mosu iha parte ida forma anel ou coroa) no eklipse solar híbrido (kombinasaun entre eklipse solar total no eklipse solar anular).

Eklipse solar total mosu ou akontese wainhira Fulan impede ou bloquia totalmente naroman husi loro-matan. Iha forma ida nee, loron sei transforma fali ba kalan durante fenómeno nee acontece ou mosu.

Eklipse solar parcial mosu wainhira iha deit parte balun husi loro-matan (apenas uma parte do sol) nebe mak Fulan taka netik. Iha caso ida nee, sei la altera naroman iha tempo loron maibe naroman husi loro-matan nebe mak mosu ho intensidade kiik tebes.

Eklipse solar anular ou anelar mosu wainhira Fulan iha distancia ida nebe dook husi planeta mundo no nia tamanho la suficiente atu taka tomak loro-matan (Sol). Ho rajaun ida nee, forma anel iha fulan nia lalatak nebe mak mosu iha loro-matan.

Figura 2 hatudu kona ba imagem eklipse solar ho tipu ou forma parsial, anular no total.

Lee Mós :
Juventude Mak Autór Ba Konsolida Paz no Rekonsiliasaun iha TL
Figura 2 Tipu imagem husi eklipse solar

d. Eklipse solar híbrido mak combinasaun husi eklipse solar total no anelar. Fenómeno natureza ida nee acontece wainhira fulan localiza iha pozisaun nebe mak bele taka tomak loro-matan. Fulan sei book an neneik dook husi planeta mundu no pará hodi taka tomak ou bloqueia loro-matan (loro-matan nakukun total) no transforma fali ba eklipse solar anelar ho duração tempo nebe mak kurtu (oitoan) sei tranforma fali ba eklipse solar parcial to´o loro-matan nia naroman mosu totalmente, portanto forma anel ou coroa nebe mak mosu iha loro-matan depende ba tamaho fulan nian. Entretanto eklipse ho forma ou tipu ida nee bele mos komesa ho eklipse solar anelar, no tuir mai, mak mosu eklipse solar total. Figura 3 hatudu kona ba Sekuencia husi eklipse forma ou tipu híbrido.

Figura 3 Sequencia do eclipse solar híbrido

Baseia ba dados NASA nebe mak ami recolha hatudu katak eklipse solar híbrido acontece ba dala ikus mak iha fulan novembro tinan 2013 no sei acontece fali iha loron 20 fulan abril tinan 2023 iha planeta Terra parte Sul.

Rejiaun sira nebe mak bele akontece no bele hare fenómeno eklipse solar híbrido nebe mak sei akontese iha data mencionado mak hanesan Indonesia, Australia no Papua New Guinea. Ho nune´e, fenómeno ida nee sei akontece masimu iha Península Exmouth iha Austrália Ocidental ho durasaun tempo minuto 1, Timor Leste ho duração tempo 1 minuto 14 segundos no iha Papua Ocidental ho durasaun tempo 1 minuto 9 segundos. Portanto, Timor Leste localiza iha coordenada 8o50’S (S=sul) no 125o55´E (E=east) nee mak sai hanesan rejiaun ida nebe mak sei akontece fenómeno ida nee iha loron 20 fulan abril 2023 no sei acontece máximo mak iha Lautem parte Com no iha Viqueque parte Beaço). Entretanto, fenomeno eklipse solar hibrido nebe mak sei akontese sei começa ho eklipse solar parcial transforma ba eklipse solar total no eklipse solar anelar. No sei continua fali ho eklipse solar parcil to´o loro-matan hetan fali naroman total sem impedemento husi fulan ona tamba fulan book an dook fali ona husi loro-matan.

Wainhira fenómeno nee mosu diak liu usa oklu filtru atu nunee bele filtra tiha naroman (Ultravioleta no infravermelha) nebe mak mosu iha loro-matan ho forma koroa ou anel tamba cor naroman nebe mak mosu iha koroa mak kor nebe mak intensidade boot ho nunee bele fo impaktu negativu ba ita nia matan wainhira observa ka hare direitamente ba loro-matan tamba eklipse solar híbrido la hanesan eklipse solar parcial. Como ita ema nia matan sensitivu tebes ho kor naroman nebe mak oi-oin, ho nunee, kor husi naroman loro-matan balun deit mak bele hare ho matan no balun precisa usa dispositivu ótiku hodi hare. Figura 4 tuir mai nee hatudu kona ba kor sira nebe mak existe iha naroman loro-matan nian.

Lee Mós :
Tamba Saida TL Fahe Receitas 30% ho Australia iha Kampu Gas Greater Sunrise
Figura 4: especro da Luz

Kor loro-matan nebe mak bele hare ho ita ema nia matan mak komesa husi kor violeta ho onda nia naruk (comprimento da onda) mak 400 nm to´o kor mean ho onda nia naruk mak 700 nm ou intervalu ida nee mak ita hanaran naroman nebe mak bele hare (a luz visível). Entretanto, kor sira nebe mak ho onda nia naruk boot liu 700 nm no kiik liu 400 nm precisa dispositivu otiku mak hodi bele hare.

Iha tinan 2023 eklipse solar sei acontese dala rua mak iha loron 20 fulan abril ho tipu eklipse solar híbrido no loron 14 fulan outubro ho tipu eklipse solar anelar. Atu hatene kona ba acontesimento eklipse bele hare iha tabela 1 tuir mai nee.

Tabela 1 Eclipse Solar

Referências Bibliográficas

1. GASPAR A. (2004), física série brasil, ENSINO MÉDIO/VOLUME ÚNICO São Paulo. 2004.

2. Tipler Paul A., (1933) FÍSICA PARA CIENTISTAS E ENGENHEIROS, volume 2, Eletricidade e Magnetismo, Ótica, Rio de Janeiro: LTC, 2011.

3. Eclipse.gsfc.nasa.gov/

4. NASA – Solar Eclipses: 2021 – 2030

5. https://www.bemmaisbrasilia.com/eclipse-solar-hibrido-o-e-ecomo-acontece/

6. https://www.bbc.com/indonesia/dunia-63551783

7. Solar eclipses 2023: When to see the next solar eclipse | Space

Ami nia agradecemento ba lê nain sira no lê nain sira nia sugestaun construtiva ami precisa tebes atu hadia ami nia hakerek iha tempo tuir mai. Ho nunee lisaun nebe mak ami compartilha iha nee foin mak konseitu basiku ho objetivu atu facilita maluk sira atu bele cumpreende diak liu tan kona ba fenómeno natural nebe mak sei acontece iha loron 20 de abril de 2023. Portanto, fenomeno nebe mak sei akontece hanesan fenómeno natural ida nebe mak teoria heliocêntrico esplika ona antes nee, ho nunee too tempo ida Fulan ou planeta mundo lokaliza ou posiciona iha linha reta ida ho Loro-maran ho nunee mak akontese Loro-matan nakukun (Eklipse solar) no fulan nakukun (eklipse lunar) tamba planeta nebe mak existe ho ida-idak nia satelite sempre halo movimento hadulas loro-matan no fulan mak hanesan satelite natural husi planeta mundo.

 12,504 total views,  3 views today

Oinsa Ita nia Reaksaun iha Notisia Nee?
Like
Love
Haha
Wow
Sad
Angry
You have reacted on “EKLIPSE SOLAR (LORO-MATAN NAKUKUN)” A few seconds ago

Bele hare Video Seluk :
  • Share
ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA

Notisia Timorpost Seluk


Komentariu :
Timorpost.com. Respeita tebes Ita Nia opiniaun. Laran luak no uza etika bainhira hatoo opiniaun. Opiniaun iha Ita Nia responsabilidsde, tuir lei ITE.

Varanda
Kategoria
Video
Buka
Watch
Facebook
error:
Simu Notifikasaun Hosi Timor Post Online! OK No