ADVERTISEMENT

Reprezentante Povu iha PN, Atan ka Liurai?

Mario da Costa - Opiniaun
  • Share

Husi; Hermenegildo Bubun, Alumni Universidade da Paz (2020)

Parlamentu Nasional nu’udar uma lulik bo’ot ida Estadu de Direitu Demokratiku Timor-Leste, reprezentante Povu Maubere iha uma fukun Parlamentu Nasional ne’ebé hanaran Deputadu no Deputada sira ninia funsaun lolo’os atu hatenu no halian, lian la’ek ninia interese hodi nune’e Governu bele hakonu Povu Maubere ninia interese ba moris di’ak nian iha Nasaun no Estadu ida ne’e.

ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA


Oras ne’e Deputadu no Deputada sira iha uma fukun Parlamentu Nasional sai oin seluk la’os ona sai asu si’ak ne’ebé hatenu ba Governu maibé sai fali asu haki’ak Governu hodi hafasil sira nia planu ba sosa karreta pajero sport nune’e bele sai padraun ba Povu Maubere nian iha Estadu ida ne’e. Tan Deputadu no Deputada sira iha Parlamentu Nasional hakarak moris luxu ho previlejiu oin-oin maibé Povu Maubere kontinua moris terus.

Reprezentante Povu Maubere nian iha Parlamentu Nasional ho total n’ain 65 oras ne’e haluha tiha sira ninia funsaun nu’udar maktutan lian Povu Maubere ne’ebé marjinadu, Deputadu no Deputada sira iha Parlamentu Nasional só aproveita de’it osan Povu Maubere nian ba sira ninia interese.

Orgaun Lejislativu ninia funsaun lolo’os mak tenke kria Dekreitu Lei ne’ebé fo benefisiu no asegura interese Povu Maubere nian maibé nakfilak oin seluk tan Orgaun Lejislativu sira kria Lei hodi fo de’it benefisiu ba sira no asegura de’it sira ninia ukun no aproveita supa osan Povu Maubere nian liuhusi Dekreitu Lei sira ne’ebé injustu no diskriminativu hasoru povu.

Parlamentu mai husi lian Latina katak “Parliamentum” no Fransa Parler katak Pra-kondisaun ka fatin atu ko’alia sai, signifika reprezentante povu nian iha Parlamentu Nasional atu ko’alia sai no hato’o ba malu entre sira konaba importansia no interese povu nian nomos saida maka povu infrenta hodi nune’e Governu bele kria kondisaun nomos buka solusaun ba problema sira ne’ebé akontese.

Tuir funsaun ne’ebé konsagra ona iha Konstituisaun RDTL artigu 92 (Definisaun) katak Parlamentu Nasionál mak órgaun soberania Repúblika Timór-Leste nian ne’ebé reprezenta ema Timór-oan tomak, iha kbi’it atu halo Lei, atu fiskaliza no atu halo desizaun polítika. Signifika katak reprezentante povu nian iha Parlamentu Nasional atu halo Lei nomos halo desizaun politika ida ne’ebé benefisia Povu Maubere iha Estadu RDTL la’os halo Lei hodi preteje fali membru Deputadu sira no benefisia elite politiku sira, hodi hatur aan hanesan Liurai no Padraun ba Povu Maubere.

Lee Mós :
Bankada PD Kestiona Projetu Pelican Paradise Ne'ebe Hela De’it ho Promesa

Realidade ne’ebé akontese iha Estadu Timor-Leste sai oinseluk, reprezentante povu nian iha Parlamentu Nasional la’os ona sai atan ba Povu Maubere maibé hatu’ur aan nu’udar liurai hodi haluha tiha interese povu nian. Politika sosa kareta sport unidade 30 ne’e somente estraga de’it osan povu, hakonu de’it liurai foun sira iha Estadu ida ne’e, lolo’os Governu tenke investe maka’as iha seitor prioridade sira hanesan Agrikultura, Edukasaun no Saude hodi nune’e bele garantia existensia Estadu nian iha futuru.

Sei ita hare dadus ne’ebé publika husi World Bank kona-ba Human Capital Index iha ASEAN tinan 2020, Timor-Leste okupa primeiru lugar sura husi okos ho score 0,45, klasifikasaun 128, maibe Governu no Deputadu sira iha Parlamentu Nasional la iha preokupasaun konaba kestaun sira ne’e, preokupa liu ba sosa kareta sport. Iha sorin seluk, dadus ne’ebe publika husi ADB 2022 kona-ba taxa inflasaun Timor-Leste prevista 7.4%, klasifikasaun terseiru lugar iha ASEAN, maibé Governu no Deputadu sira iha Parlamentu Nasional ho ambisaun bo’ot hodi sosa kareta sport ne’ebé la fo vantangen ba Povu Maubere iha Estadu ida ne’e.

Reprezentante povu nian iha Parlamentu Nasional laiha lejitimidade moral no ilojika tebes ba politika sosa kareta sport, tanba hare ba realidade povu nia moris kontinua sei terus maibé reprezentante povu nian hakarak utiliza kareta foun no luxu mak ba hala’o ninia kna’ar no funsaun sira.

Konstituisaun RDTL artigu 6 konaba (Objectivu Estadu nian) Estadu nia objetivu fundamentál sira maka ne’e:

a) Defende no garante nasaun nia soberania;

b) Garante no promove sidadaun sira-nia direitu no liberdade fundamentál, no respeitu ba Estadu nia prinsípiu kona-ba direitu demokrátiku;

c) Defende no garante demokrasia polítika no partisipasaun populasaun nian kona-ba rezolusaun problema nasionál sira;

d) Garante dezenvolvimentu ba ekonomia, ba progresu siénsia no téknika;

e) Harii sosiedade ida-ne’ebé hatuur iha justisa sosiál, hodi haki’ak sidadaun sira-nia moris di’ak ba isin no ba klamar;

f) Proteje didi’ak meiu-ambiente no boli nafatin riku-soin rai nian;

g) Hakatak no haloko povu timoroan nia personalidade no nia liman-rohan kulturál. h) Harii no haburas relasaun di’ak no harosan (kooperasaun) ho povu no ho estadu hotu-hotu;

i) Promove dezenvolvimentu ida-ne’ebé nakait kabeer ba setór oioin no rejiaun sira, no mós fahe lolo’os produtu nasionál nian;

Lee Mós :
Programa Governu Konstitusionál Da-Sia Hetan Apresiasaun Unanimidade, Xanana Hamonu Matan Ben

j) Hamoris, promove no garante biban no leet ne’ebé hanesan ba ema feto no mane. (K-RDTL 2002)

Bainhira mak atinje objectivu Estadu nian konaba hari’i sosiedade (Povu Maubere) iha justisa sosial no haki’ak moris di’ak povu nian, kuandu reprezentante povu nian iha Parlamentu Nasional fo prioridade maka’as liu ba sira ninia interese no hakarak hodi hetan fasilidade ne’ebé di’ak no luxu hanesan kareta luxu, uma luxu, no luxu sira seluk.

Prof. J. E Sahetapy sita lia-fuan di’ak ida dehan katak “Politician are just like gangster you never catch them except RED handed”, elite politiku sira hanesan ganster, ita nunka mais kaptura sira exeptu liman mean, ida ne’e hateten mai ita katak elite politiku sira nia hanoin no hakarak povu ki’ik nunka mais komprende, dala-barak sira halo povu ki’ik sai konfuzaun hodi nune’e hafasil sira nia estratejia politika hodi manan buat ruma no atinje sira nia objectivu.

Reprezentante povu iha Parlamentu Nasional maka ema hirak ne’ebé hakna’ar aan nu’udar Deputadu no Deputada atu hato’o, halian no hatutan Povu Maubere nia lian ba orgaun Ezekutivu ho objectivu hodi hakonu povu nia interese iha Estadu no Nasaun ida ne’e. Maibé sei ita hare no analiza didi’ak konaba funsaun hirak ne’e mosu mudansa bo’ot ba papel Parlamentu Nasional ne’ebé dala-barak tau prioridade asliu ba interese partidu no grupu elite sira.

Povu Maubere tenke deskonfia ninia reprezentante iha uma fukun Parlamentu Nasional, tanba desizaun politika sira ne’ebé la afavor ba povu kbi’it la’ek, politika ida ne’e hanesan traisaun bo’ot hasoru Povu Maubere. Papel no funsaun membru Deputadu no Deputada sira iha Parlamentu Nasional nu’udar orgaun Lejislativu Estadu tenke iha responsabilidade ne’ebé maximu ba klala’ok politika nasional nune’e labele hamosu klase sosial, injustisa no iha obrigasaun moral hodi tane aas interese povu nian asliu buat hotu.

Planu Orsamentu Jeral do Estadu 2023, liuhusi diskusaun plenaria iha Parlamentu Nasional ne’ebé preve osan ho montante bo’ot ba sosa kareta sport unidade 30 ne’e lolo’os enke elimina tiha tanba la nesesariu iha ho situasaun no kondisaun ekonomia nasional no global ne’ebé mal tebes. Povu Maubere nafatin moris hakdasak, makaer ukun sira kontinua moris luxu no kontente iha Povu Maubere nia terus laran.

Aman proklamador da Independensia matebian F. X do Amaral iha ninia intervista husi mídia nasional ida nia hateten katak “ita nia haksolok ladauk kompletu, haksolok ne’e sei sorin balu hela. Ita manan tiha ona ita nia rai no livre ona maibé ita nia rai ne’e seidauk dezemvolvidu, povu sei ki’ak, mizeravel, moras tan ne’e ita tenke luta”, mensajen ida ne’e atu hateten katak Lider Nasional no makaer ukun sira iha orgaun estadu nian tenke luta mka’as hodi nune’e bele hasai no liberta povu ida ne’e husi ki’ak, mukit, analfabetizmu no moras oin-oin.

Lee Mós :
Hadia Trabalhador Nia Destinu Moris ho Lei Ne’ebe Justu “Trabalhador La Sai Atan ba Ema ida”

Iha realidade ohin loron kontrariu tebes, tan lider nasional, Governu no membru Deputadu no Deputada sira haluha no ignora tiha interese Povu Maubere marjinadu no agrikultor sira tanba reprezentante povu nian iha Parlamentu Nasional liberta uluk sira nia aan, halo monopoliu ba riku-soin Estadu nian hodi benefisia de’it grupu no elite sira.

Lolo’os Governu tenke tau prioridade liu ba seitor Edukasaun, Saude no Agrikultura tanba durante tinan barak ona seitor hirak ne’e la hetan atensaun maximu husi Governu anterior nomos atual. Husu ba Governu atu aumenta orsamentu ba seitor prioridade sira hodi nune’e bele garantia kualidade Edukasaun hodi produz rekursu umanu ne’ebé espertu, material ne’ebé kualidade ba seitor Saude nune’e halo tratamentu ba povu kbi’it la’ek sira, nomos seitor Agrikultura nune’e bele asegura krize aihan no aumenta produsaun alimentasaun iha Estadu ida ne’e.

Nune’e Povu Maubere bele sente katak sira hola parte ka iha sentidu de pertensa ba prosesu dezemvolvimentu nasional tantu fiziku no naun-fiziku iha Estadu de Direitu Demokratiku ida ne’e. Orgaun Lejislativu no Ezekutivu iha obrigasaun hodi liberta Povu Maubere husi ki’ak no mukit, kombate moras oin-oin hodi nune’e bele garantia dezemvolvimentu nasional ne’ebé justu, egalitariu iha Estadu Timor-Leste sem ignora Povu maubere iha kotuk.

Nb; opiniaun ida ne’e ho objectivu rezeita total, ba politika sosa kareta sport unidade 30 ba membru Deputadu iha PN, ne’ebé preve osan Povu Maubere ho montante bo’ot ne’ebé la fo benefisia ba Povu, falta fulan balun de’it membru Deputadu sira termina ona sira nia mandatu, hakerek na’in konsidera politika ida ne’e somente lori prejuizu ba Estadu no Nasaun.

 4,084 total views,  3 views today

Oinsa Ita nia Reaksaun iha Notisia Nee?
Like
Love
Haha
Wow
Sad
Angry
You have reacted on “Reprezentante Povu iha PN, Atan ka Liurai?” A few seconds ago

Bele hare Video Seluk :
  • Share
ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA

Notisia Timorpost Seluk


Komentariu :
Timorpost.com. Respeita tebes Ita Nia opiniaun. Laran luak no uza etika bainhira hatoo opiniaun. Opiniaun iha Ita Nia responsabilidsde, tuir lei ITE.

Varanda
Kategoria
Video
Buka
Watch
Facebook
error:
Simu Notifikasaun Hosi Timor Post Online! OK No