Husi: Zefania Ximenes Mendonça Andrade
(Estudante Husi Aileu-Remexio)
OKA YOETI haktuir katak turizmu hanesan prosesu ne’ebé mak ita halo no hala’o ho tempu ne’ebé mak provizório deit, no aktividade turístiku halo iha fatin ida no ba fatin seluk, ho ninia intensaun la’ós atu buka previlézio ruma husi fatin turizmu ne’ebé mak vizita ona maibé ida ne’e hanesan parte ida hodi sente lalaok kontiudu moris nian, no rekreasaun ne’ebé mak úniku wainhira halo vizita ba fatin turizmu sira.
Tuir Disionáriu hateten katak turizmu mak hahalok lao hodi hareee fatin ne’ebé seidauk hatene ho diak iha kultura ka ksolok nian. Husi ida ne’e mak ita hatene katak turizmu hanesan viajen ne’ebé mak ita hala’o fila fali.
Iha ita nia nasaun Timor-Leste ohin loron ha’u ata observa fatin turizmu hotu, hanesan fatin turizmu lokál to’o nasionál sira, ita maioria uza modelu ne’ebé mak modernu ona tuir transfórmasaun mundu ohin loron. Ida ne’e mak ita bele dehan katak turizmu iha ninia signifikasaun modernu nian hanesan fenómeno ida husi tempu ohin loron nian bazeia ba nesesidade no konsiente ema hotu nian kona-ba hadomi ambiente, tanba ambiente mak fó moris ba mundu no ba ema hotu ne’ebé moris iha rai ida ne’e nia leten. Mai ita, ambiente mak ita nia inan ne’ebé sempre haraik mai ita susu ween moris rohan laek nian.
Fatin turizmu mai ita hanesan lalaok ida no hodi la’o ba haree no observa. fatin ne’ebé mak mai ita nu’udar sidadaun hatene ona katak iha ne’eba iha movimentu kulturais hodi fó ksolok ba turista sira ne’ebé mak vizita.
Atu prove diak liutan ita nia turizmu mak iha ne’e ita tenke tau importánsia ba turizmu sustentavel, no wainhira ita ko’alia kona-ba turizmu sustentavel ita kabe mós ba referénsia sira ne’ebé mak iha relasaun partikulár ida katak relasaun entre natureza ho sosiedade ne’ebé horik ona ho ita hodi fó ninia implikasaun moris ne’ebé mak pozitivu mai ita. Tanba ne’e atu haree turizmu ida ne’ebé mak sustentavel iha ita nia rai Timor-Leste ida ne’e, mak iha ne’e ita iha pilares lima ne’ebé mak sai mai ita hanesan mata dalan, mak hanesan: polítika, sosiál, ekonomia, kultura no ambiente. Ita nia nasaun doben Timor-Leste iha ninia historia rasik; riku-soin, lian- dialeto, turizmu, arkitetura ne’ebé mak ho kores oi-oin. Ida ne’e mak nu’udar sidadaun diak ida, ita presiza integra historia, kultura no arkitetura husi fatin ida no ba fatin seluk hodi promove ita nia identidade lokál no nasionál ba mundu liuhusi ita nia fatin eko-turizmu sira mak hanesan Kristu Rei, Iha Munisípiu Díli, Bee Manas iha Marobo Munisípiu Bobonaru, Fóho Ramelau iha Munisípiu Ainaro, Fóho Matebian iha Munisípiu Baukau, no fatin turizmu sira seluk.
Iha Parte seluk mós ita nia rai doben Timor-Leste, riku tebes ho ninia bio-diversidade no sai hanesan uma ba eco-sisteman espécie angémico ne’ebé mak ho númeru signifikante tebes iha mundu. Maibé bio-diversidade sira ne’e konsidera iha presaun nia laran. Tanba, ita nia moris kompletamente depende ba bio-diversidade tanba bio-diversidade mak fórnese ai-han, rai ne’ebé buras, enerjia, hela fatin, medikamento inklui mós regula klima filtering ben no anin no prevene dezastre naturais sira.
3,389 total views, 6 views today
