Díli (timorpost.com) – Feto isin metan, fuuk kribu, hatais kalsa metan ho bluza azul, no sapatu metan falun ain, ne’ebé konversa hela ho estudante husi Departamentu Komunikasaun Sosial, iha Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL), iha Kampus Merah Kaikoli. Bainhira Jornalista Timor Post hakat ain tama iha portaun kór mean kampus refere, hateke ba dosente otas nurak ne’e, haree no hatudu oin hamnasa midar hodi hasé kedas jornalista,” di’ak ka lae”.
Iha mós objetivu Jornalista Timor Post hakat to’o iha feto metan morena ne’e, mak hakarak dada lia ho figura ne’e, kona-ba ninia esperiénsia midar-moruk ne’ebé nia enfrenta durante iha prosesu inisiu to’o ohin loron hetan susesu, tantu iha vida edukasaun no mós iha kareira profisaun nian.
Nune’e, liu de’it minutu balun, entre fontes ho Jornalista konkorda malu no atividade dada lia mós hahú daudaun ho inan husi oan rua ne’e.
Nia maka Maria Isabel Freitas Moreira, atuál dosente (kontratadu) iha Departamentu Komunikasaun Sosiál, Fakuldade Siénsia Sosiais, iha Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL).
Iha dada lia ne’e, dosente otas nurak ne’ebé ho naran estimadu Meny ne’e konta, uluk bainhira sei eskola, nia aproveita tempu livre hodi servisu hanesan lokutór iha Rádiu Akadémiku UNTL ho voluntáriu, para transforma informasaun ba rona na’in sira.
Tanba tuir Meny, servisu labele haree de’it ba osan, importante maka buka aprende buat hotu ne’ebé seidauk hatene, buka manan esperiénsia husi ema seluk, para ne’e sai hanesan bukae ida hodi prepara-an di’ak liután hodi kompete iha futuru.
Halo servisu hotu ho domin no ho fuan-laran, maka sei hatudu rezultadu di’ak iha futuru, tanba ne’e tenke koko atu aprende buat saida deit maka seidauk hatene.
“Ha’u hahú servisu ho voluntáriu iha Rádiu Akadémiku, bainhira ha’u sei estudante iha UNTL, maski la simu osan, maibé tanba hakarak atu kontribui no hakarak aprende liután saida maka hau seidauk hatene, aprende husi ema seluk, nune’e bele prepara-an di’ak liután para bele kompete iha futuru, ikus mehi, ha’u sai dosente iha UNTL, iha departamentu komunikasaun sosiál,” Baukau-oan ne’e konta kuandu dada lia ho Timor Post, iha Kampus Merah Kaikoli, Sábadu (28/01).
Portantu, susesu hotu ne’ebé nia atinje ohin loron, ida ne’e tanba grasa no tulun husi Maromak nian, ne’ebé fó ba dosente UNTL ne’e.
“Ida ne’e hanesan grasa Maromak nian ne’ebé fó mai ha’u liuhusi esforsu ne’ebé ha’u halo iha pasadu, ikus mai hatudu rezultadu positivu, maski seidauk bele responde ba buat hotu, maibé pelu menus bele ona responde ba nesesidade uma laran, inklui haree ba lia mate no lia moris, husi saláriu ne’ebé hau simu kada fulan,” Oan doben husi Eduardo Antonio Freitas no Isabel Moreira ne’e hateten.
“Tanba ne’e ha’u agradese ba Maromak, ba domin no kbiit, no forsa ne’ebé fó mai ha’u liuhusi esforsu vontade, sakrifísiu ne’ebé ha’u halo, ikus mai atinje objetivu,” Inan husi oan na’in-rua ne’e agradese.
Enkuantu, Baukau, Kelikai oan ne’e rasik hahú ninia estudu iha Eskola Primária 03 Mulia, iha tinan 1996-2002, Pre-sekundária 05 Seical, iha tinan 2002-2005, remata kontinua iha Sekundária Jerál 01 Vila Nova Baukau, iha tinan 2005-2008.
Hafoin akaba sekundáriu, nia deside mai iha Dili, hela ho família hodi kontinua ninia estudu iha Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL), iha Fakuldade Edukasaun, iha tinan 2008, maibé la kleur de’it, nia muda fali ba Fakuldade Siénsia Sosiais, Departamentu Komunikasaun Sosiál, iha tinan 2008-2014.
No durante hala’o ninia estudu iha UNTL, nia kontinua fahe tempu livre hodi ba aprende lala’ok komunikasaun sosial, espesiál iha mundu jornalizmu nian, liuliu vida jornalista nian, oinsá atu halo entrevista no oinsá maka hakerek notisia ho formula 5W+1H, no tuir formatu Lei Komunikasaun Sosiál nian, para bele tranzmite informasaun ba públiku ho balansu no kredivel.
No tuir Meny, moris tenke iha prinsípiu rasik, maski inan-aman vida agrikultura, hanesan halo toos, natar, inklui hakiak animal, ne’ebé susar atu hetan rendimentu kada loron, maibé nia lakohi lakon ho ema seluk ne’ebé mai husi familia riku no sira nia inan- aman ho level ne’ebé edukasaun altu.
Tanba nia konsidera, asesu ba edukasaun ne’e la fihir ba riku eh kiak, maibé ne’e depende ba ema ida-idak nia esforsu, badinas, vontade no sakrifísiu, maka bele atinje objetivu moris ho loloos.
“Ha’u hahú voluntária iha rádiu Akadémika hahú iha tinan 2010 sei hanesan estudante departamentu Comunicação Social iha voluntária ne’e ha’u hanesan aprezentadora ba programa ho naran buka hatene, programa inspirativu, programa hamaluk belun, hanesan mós aprezentadora notísia tetun iha oras loraik,” Kaben husi Calistro de Deus ne’e katak.
No nia konta, molok nia remata ninia estudu iha UNTL, parte radíu rekruta nia sai funsionária téknika ba funsionamentu Rádiu Akadémika nian,iha 2014- 2020. No, husi tinan 2015, nia hanesan staff iha Rádiu Akadémika UNTL ne’e no hala’o funsaun hanesan dosente voluntária, iha Departamentu Komunikasaun Sosial.
Portantu, tanba departamentu presiza ninia tulun hodi apoia matéria prátika ba estudante iha departementu refere, hanesan matéria Fundamentu Jornalizmu, Rádiu Fónic no matéria seluk ne’ebé departamentu presiza atu hanorin estudante.
Nune’e, nia afirma, iha tinan 2020, Departamentu Komunikasaun Sosial, loke vaga ba dosente nian, entaun “ha’u konkorre ba vaga ne’ebé iha, tanba durante ha’u voluntária, ha’u iha ona interese, hakarak hanorin duni ha’u-nia alin sira iha departamentu refere,” nia hateten.
No feto potensiál ne’e ninia mehi la to’o iha ne’e deit, nia hakarak kompete nafatin hodi konkorre iha vaga dosente nian iha UNTL, entaun nia hatama ninia dokumentu no pasa iha selesaun dokumentu nian, entaun nia ba tuir teste eskrita no entrevista, ikus mai konsege pasa duni iha vaga refere, sai hanesan dosente kontratadú integral iha departamentu de comunicação social,” Maria Isabel konta.
“Ha’u ema ida de’it labele servisu iha fatin rua iha instituisaun ida, hanesan dosente no asistente téknika, entaun ha’u tenke rezigna-an husi asisténsia téknika iha rádiu akadémika,” Fuan sorin husi Calistro de Deus ne’e katak.
No ikus mai, nia pasa ona iha vaga refere, sai dosente iha departamentu komunikasaun sosiál, maibé nia nafatin apoia servisu iha Rádiu Akadémiku UNTL nian hodi tranzmite informasaun ne’ebé ligadu ho atividade UNTL nian ba públiku.
“Hanesan dosente iha departamentu de comunicação social, ha’u lori matéria Fundamentu Jornalizmu, radio fonico, reportajen eskrita II, sempre konsulta matéria sira ne’e ho ha’u-nia diretór Departamentu de Comunicação Social,” Eis estudante Departementu Komunikasaun Sosial iha UNTL ne’e haktuir.
Aleinde ne’e, nia mós iha prinsípiu, ida katak la’o ho prosesu maka bele hetan susesu, signifika susesu ne’e la’os mosu deit nune’e, maibé liuhusi prosesu naruk ida ne’ebé naruk, liuhusi esforsu no sakrifisiu no hasoru dezáfiu lubuk maka foin hetan susesu.
“Ha’u-nia apa buka osan liuhusi koa tua akadiru, depois lori ba fa’an maka hetan osan, depois ha’u-nia apa ho ama hamutuk, lalin fatuk husi mota laran mai iha li’ur hodi baku halo rahun, ema bolu fatuk rahun 23 fatuk rahun 21 no fatuk rahun 35, fa’an hodi haree ami nia eskola to’o remata,” Maria Isabel konta.
Portantu, nia lembra bainhira sei ki’ik nia rona rádiu hakarak ko’alia iha rádiu hanesan ema ko’alia iha rádiu ne’e, depois mai pre-sekundáriu ba sekundáriu, haree ema sa’e palku, nia mós hakarak tebes atu sa’e palku halo atividade ruma iha palku leten para ema bele haree nia, no mehi hirak ne’e tau hamutuk bainhira remate sekundária, hakarak mai Dili hodi kontinua eskola UNTL, loke duni departamentu Comunicação Social no nia foti duni departamentu refere,
“Maibé, ha’u lahatene departamentu ne’e atu sai saida? tanba altura ne’eba departamentu iha edukasaun, depois ema dehan edukasaun ne’e só ba hanorin de’it, más ha’u nafatin kontinua estudu, maski nia laran ne’e ta’uk loos atu ba hanorin ema signifika ha’u la fiar aan no sente-nia kapasidade la to’o atu hanorin,” nia konta.
Maibé mai ho prinsípiu rasik katak, moris labele ta’uk bainhira halo buat ne’ebé los importante maka vontade esforsu badinas ikus mehi ne’e sai realidade hanesan jornalista aprezentadora iha rádiu akadémiku UNTL au-mezmu tempu sai dosente iha UNTL.
“Esperiénsia seluk, maka ha’u envolve iha grupu hanesan actor ba teatru no filme balun, teatru sempre show iha eventu sira ne’ebé presiza ami, hanesan eventu 30 de Agostu, eventu 4 de Setembru iha palku no dala ruma iha televizaun tranzmisaun direita hanesan iha Televizaun Edukasaun Timor (TVE), ha’u mós prienxe sira-nia programa Show Talentu iha teatru lubuk mak ha’u involve an iha sira-nia programa ne’e,” Dosente otas nurak ne’e katak.
Aleinde ne’e mós, mehi hakarak sa’e ba iha palku realidade sa’e palku hodi hatudu teatru balun ba audiénsia sira liuhusi -nia espresaun. Teatru hatudu husi espresaun, katak hatudu realidade balun ne’ebé ema balun enfrenta hakarak hato’o ba ema seluk liuhusi espresaun.
Portantu hanesan ema kbiit laek sira terus ba hahán ne’e oinsá ita hatudu liuhusi ita-nia espresaun ba ema seluk, ha’u inklina mós iha filme ida naran Laloran Justisa, envolve mós iha video kómiku balun, no mós iha video dokumentáriu hanesan oinsá fó susu-been ba oan.
Enkuantu, Menu rasik iha maun-alin na’in-sia, nia hanesan oan dahituk husi maun-alin na’in-sia ne’e. Kompostu husi mane na’in-rua no feto na’in-hitu, maibé na’in haat maka mate ona, agora hela sira na’in-lima (feto rua, mane tolu).
Portantu, Maria Isabel ho nia fuan sorin Calisto Ximenes de Deus (finalista Universidade da Paz (UNPAZ), au mezmu tempu halo negósiu ki’ik iha uma, sira na’in iha oan na’in-rua, oan feto ho naran Ninavya Princes Ximenes Moreira, ho idade tinan lima liu fulan sanulu, agora daudaun iha banku pre-eskola Nolbesar, iha Sentru Shalom Bebonuk. Enkuantu oan daruak maka Jhonalyo Freitas de Deus, ho idade tinan rua liu fulan lima.
3,891 total views, 12 views today
