ADVERTISEMENT

Atu Marka Loron Eleisaun Parlamentár, Diferensa Interpretasaun Konstituisaun

Mario da Costa - Opiniaun
  • Share
Jose Caet

Hakerek Na’in: José Timo Caet

Relasiona ho markasaun kalendáriu eleisaun parlamentár (ElPar) períodu 2023, tuir informasaun katak, Prezidente Repúblika (PR), José Manuel Ramos Horta, sei marka iha fulan Maiu nia laran.

ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA


Maibé, haree hosi akademista sira ninia interpretasaun ba konstituisaun katak, Prezidente Repúblika, kuandu dekreta kalendáriu ElPar, ne’ebé atu akontese iha fulan Maiu, bazeia korredór konstituisaun, jurídiku no solene.

Iha KRDTL artigu 86 alínea C dehan, konstituisaun atribui knaar ba Xefe Estadu, atu deside kalendáriu ElPar tuir konstituisaun haruka.

Regra konstituisaun nian, artigu rua mak afeta artigu 93 ho artigu 93. Iha artigu 93 hatete, tinan lima nia laran reprezentante povu hala’o kna’ar nu’udár deputadu. Enkuantu remata ona tinan lima, avansa fali ba eleisaun lejizlativa, atu halo fali kna’ar foun.

Iha artigu 99 ko’alia kona-ba lejizlatura ida kontein lejizlativa lima, kada lejizlativa ida ninia durasaun durante tinan ida. Entaun, lejizlatura dalimak iha tinan lima, to’o agora mandatu lejizlatura dalimak hotu tiha ona. Tuir termu konstituisaun Xefe Estadu bele deside atu hala’o eleisaun hahú iha fulan Maiu.

Molok dekreta loron ElPar, Prezidente Repúblika, kumpre konstituisaun ne’ebé halo konsultasaun uluk ho partidu polítiku, Uma-kreda, sosiedade sivíl no lider komunitáriu hotu. Hosi entidade hirak ne’e, la’ós atu obriga PR hodi hola desizaun, maibé, konstituisaun mak bele obriga Xefe Estadu.

Maski, partidu boot rua hanesan partidu istóriku Fretilín ho CNRT hato’o ideia tuir sira ninia hanoin, maibé, entermu konstitusionál no jurídiku, Prezidente Repúblika, mak sei hatún desizaun, atu hothotu bele kumpre.

Termu jurídiku dehan no solene ninia baze legal hatudu katak, ema hothotu tenke kumpre, tanba orden konstitusionál, deside iha fulan Maiu, tenke hala’o eleisaun iha fulan ne’e duni.

Lee Mós :
Osan Ba Eleisaun parlamentár Millaun 6 USD Transferidu

Eleisaun Parlamentár akontese iha fulan Maiu ho ninia razaun fundamental mak bazeia kontajen tempu, primeiru haree ba tempu kuandu to’o ona tinan lima, hakarak ka lakohi tenke hahú ona eleisaun.

Entretantu, Xefe Estadu marka duni iha fulan Maiu tinan ne’e, Komisaun Nasionál Eleisaun (CNE-sigla portugés) ho Sekretariadu Tékniku Administrasaun Eleitorál (STAE) tenke tuir desizaun ne’e, labele dehan seidauk prepara ka halo resenseamentu eleitorál.

Tanba ne’e, Prezidente Repúblika, dekreta kalendáriu eleisaun antes, atu ema hotu bele hatene rezultadu, alende kona-ba formasaun governasaun foun ou toma pose ba lejizlatura daneen, depois mak deside atu forma, tanba ne’e buat tékniku ona.

Liuhosi interpretasaun hirak ne’e, ita konfirma ba Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste (KRDTL), iha artigu 86, 93 no artigu 99 mak ko’alia kona-ba eleisaun parlamentár tinan ne’e.

Ita konfirma hosi artigu tolu, liuliu ba númeru la alínea sira la dehan, Prezidente Repúblika, tenke markasaun kalendáriu ElPar iha fulan Maiu nia laran. Obriga Xefe Estadu atu marka iha fulan refere, partidu polítiku balun la’ós konstituisaun.

Se Xefe Estadu dekreta duni loron ElPar iha fulan Maiu ne’e, entaun, artigu tolu iha KRDTL mak sofre artigu 86, 93 ho artigu 99 nian.   

KRDTL artigu 86 ko’alia kona-ba Prezidente Repúblika ninia kompeténsia ba órgaun seluk nian, ne’ebé alínea A hatete, marka, tuir lei ba loron Eleisaun Prezidensiál no ba Eleisaun lejizlativa nian.

Alende KRDTL artigu 93 ko’alia kona-ba eleisaun no kompozisaun, iha númeru 1 hatete nune’e, sidadaun hili Parlamentu Nasionál liuhosi sufrájiu, universal, livre, direktu, iguál, sekretu no ida-idak.

Númeru 2 hatete, Parlamentu Nasionál sei iha membru parlamentár (deputadu) mínimu na’in 52 no másimu na’in 65.

Tanba lei mak sei regula kona-ba oinsá mak atu halo eleisaun, nusa atu hili ema/deputadu ho prosedimentu seluk tan kona-ba eleisaun, ne’ebé lejizlador hala’o sira kna’ar iha plenaria parlamentar durante mandatu tinan lima.

Iha KRDTL Kapítulu  tolu (III) ko’alia kona-ba organizasaun no funsionamentu, ne’ebé iha artigu 99 kona-ba lejizlatura, lejizlatura komprende sesaun lejizlativa lima no sesaun lejizlativa ida-idak iha durasaun tinan ida nian.

Númeru 2 períodu normal funsionamentu Parlamentu Nasionál nian define hosi rejimentu parlamentár.

Parlamentu Nasionál halibur tuir konvokasaun Presidente nian. Parlamentu Nasionál halibur iha sesaun estraordináriu bainhira de’it mak komisaun permanente deside nune’e, ne’ebé deputadu tersu ida (‘/3) mak husu ka Presidente Repúblika ninian mak husu, atu trata lia espesífiku balu.

Ikus liu, bainhira hetan disolusaun karik, Parlamentu Nasionál ne’ebé foin hili hahú lejizlatura foun ho dada tan nia durasaun ba tempu ne’ebé presiza, atu kompleta períodu ida ne’ebé korrespondente ba sesaun lejizlativa ne’ebé hala’o daudaun to’o loron eleisaun nian.

Alende haree fali interpretasaun hosi lejizladór nian, kaer metin artigu 99 iha KRDTL nian, ne’ebé Iha KRDTL, kapítulu 3 ko’alia kona-ba organizasaun no funsionamentu, ne’ebé iha artigu 99 kona-baa lejizlatura. Númeru dahuluk, ko’alia kona-ba lejizlatura komprende sesaun lejizlativa dalimak no sesaun lejizlativa ida-idak iha durasaun tinan ida nian.

Lee Mós :
Timor Leste Propisiu Tebes ba Risku no Perigu Natural-Multiplu

Númeru daruak, ko’alia kona-ba períodu normal funsionamentu Parlamentu Nasionál nian define hosi Rejimentu Parlamentár.

O inisio do mandato do Parlamento Nasionál nós termos do rejimento do parlamentár, tuir rejimentu parlamentár, katak, Parlamentu Nasionál hahú ninia mandatu iha 15 fulan Setembru no remata iha 15 fulan Juñu.

Entaun, 15 fulan Juñu to’o 14 fulan Setembru, deputadu sira halo resesu parlamentár, ne’ebé hakarak atu kumpre konstituisaun mak mandatu foun Parlamentu Nasionál, tenser hahú iha 15 fulan Setembru.

Se, agora, Xefe Estadu dekreta kalendáriu ba fulan Jullu, atu halo eleisaun parlamentár. Tuir nia raso-sinu jurídiku, bele dekreta kalendáriu iha fulan Maiu to’o Jullu, hanoin laiha problema, mais atu toma pose ba lejizlatura foun, tenser iha 15 fulan Setembru.

Lee Mós :
Opiniaun-ANALÍZA SWOT INVESTIMENTU INDUSTRIA MINARAI NO GAS IHA TIMOR LESTE

Parlamentu Nasionál ninia inisiu mandatu funsionamentu normal regula iha ninia rejimentu parlamentár, dehan nune’e, PN hahú ninia mandatu iha fulan Setembru no remata iha fulan Juñu.

Konstituisaun define tiha ona katak, 15 fulan Setembru, mandatu foun hahú no remata lejizlatura foun ne’e iha 15 fulan Juñu.

Se hakarak ElPar ho karater normal, labele halo iha fulan Agostu, maibé, halo antes fulan Setembru, tuir lei hatete, Prezidente Repúblika tenke dekreta loron eleisaun molok tama loron (60) iha fulan Setembru.

Xefe Estadu dekreta kalendáriu iha fulan Fevereiru, Marsu, Abríl no Maiu, hanoin ElPar normal. Mais mak ne’e, toma pose ba lejizlatura foun (lejizlatura daneen), labele pose iha 15 fulan Juñu, ne’e viola konstituisaun, tenser pose iha 15 fulan Setembru 2023.

Iha mandatu lejizlatura dalimak marjen manobra ida, lejizlatura dalimak hahú iha fulan Juñu, tuir loloos hahú iha 15 fulan Setembru, uluk ne’e, loloos hein lai to’o 15 fulan Setembru mak bele fó pose ba lejizlatura dalimak, mais pose fali iha Juñu.

Razaun pose mandatu lejizlatura dalimak iha fulan Juñu, hafoin Eleisaun Antesipada, partidu polítiku sira halo koligasaun no hakarak forma Governu daualuk urjentemente, entaun antesipa tiha prosesu mai iha fulan Juñu.

Liuhosi interpretasaun hirak ne’e, hothotu hein desizaun hosi Prezidente Repúblika, hodi desizaun atu marka kalendáriu Eleisaun Parlamentár iha sá loron no fulan. Nune’e mós dekreta bazeia artigu hira iha konstituisaun.

 3,293 total views,  3 views today

Oinsa Ita nia Reaksaun iha Notisia Nee?
Like
Love
Haha
Wow
Sad
Angry
You have reacted on “Atu Marka Loron Eleisaun Parlamentár, Diferensa…” A few seconds ago

Bele hare Video Seluk :
  • Share
ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA

Notisia Timorpost Seluk


Komentariu :
Timorpost.com. Respeita tebes Ita Nia opiniaun. Laran luak no uza etika bainhira hatoo opiniaun. Opiniaun iha Ita Nia responsabilidsde, tuir lei ITE.

Varanda
Kategoria
Video
Buka
Watch
Facebook
error:
Simu Notifikasaun Hosi Timor Post Online! OK No