ADVERTISEMENT

Família Forte, Nasaun Forte, Igreja Forte!

Mario da Costa - Opiniaun
  • Share
Padre. Wendly J. Marot, SVD

Pe. Wendly J, Marot, SVD

Iha Fulan Outobru 2020, Papa Francisco hasai ensiklika Fratelli Tuti ho nia objeitivu atu promove ba mundu kona-ba fraternidade no amizade sosiál (Persaudaraan dan persahabatan sosial) liu-liu iha situasaun difísil ne’ebé mundu sei hasoru pandemia covid-19 ne’ebé afeita no hamate ema barak. Papa fó hanoin katak, iha situasaun ne’ebé difísil ita presiza “solidaritas” buka dalan oinsá ita bele rekopera hamutuk no sai forte hamutuk. Laiha ema ida ne’ebé bele hamrik no moris mesak. To’o ona tempu ba ita atu harii mundu ida ne’e nu’udar família humano, iha ne’ebé ita hotu mesak maun-alin, feton-naan.

ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA


Kalohan Nakukun iha Mundu no Família

Iha kapitulo primeiro ensiklika ne’e, Amo Papa ko’alia kona ba situasaun mondial ne’ebe nakonu ho problema. Nia uja liafuan “kalohan nakukun hafalun mundo”. Ema laos deit hasoro ho Covid-19, maibe hasouro ho problema wain nebe afeita iha aspeito oi-oin hanesan: manipulasaun no deformasaun konsepto demokracia, communidade social komesa lakon no egoism sai dominan, kapitalismo ne’ebe kria ema kiak barak iha mundo, dezemperego/pengangguran, korupsaun-kolusaun-nepotismo iha nasaun kiak sira, rasismo, human trafficking nst. Iha nivel particular, problema sira mos mosu iha moris familia no fo impakto ba moris nasaun inklui mos Igreja. Artiklo ida ne’e ho titulo “familia forte, nasaun forte” nia objeitivo no esperansa katak, familia sira bele hetan ponto ida rua sai bukae ba hari no hakiak moris familia. Dalan diak ida atu hametin ema nia moris iha aspeito saida deit, tengke hahu husi formasaun husi familia.

Situasaun kalohan nakukun ne’ebe hafalun moris familia Katolika sira, hatudu liu husi signal oi-oin hanesan: divorcio ne’ebe sai maka’as no barak, barlakiado, poligami (poliandri no poligini), oan sira ne’ebe abandona ne’ebe provoka problem seluk hanesan: juvenile delinquency ou kenakalan remaja, sex livre, disorientasaun moris, disorientasaun seksual hanesan LGBT, jovem sira ne’ebe mout iha lanu, droga, mete problema nst. Maioria, problema sira ne’ebe mosu no afeitado ba jovem sira, nia abut mak husi familia ne’ebe “falta” unidade, falta komunikasaun, falta atensaun, falta edukasaun, membros familia lao tuir ida-idak nia hanoin.

Pilar haat ba Moris família

Ita bele hafahe necesidade moris ba dimensaun haat, hanesan: primeiro: dimensaun ou necesidade material. Ne’e iha korelasaun ho ema nia identidade nu’udar homo faber, makhluk yang bekerja; katak ita forma moris inklui mos forma familia sempre persija materi, liu-liu atu bele resolve necesidade principal: pangan: kona ba aihan no nutrisaun ba fisiko, sandang: kona ba hatais atu hafalun isin, no papan: kona ba uma, hela fatin, fatin ita hamahon-an no fatin ita halo plano moris. Atu ita bele atende necesidade sira ne’e, ita persija serbisu fisiko. St. Paulo dehan: “se mak la serbisu, diak liu karik nia la han.” Necesidade ida ne’e sei sai sasukat primeiro ba familia ida nia kwalidade.

Segundo: dimensaun intelektual-sciencia (homo sapiens); katak atu forma moris e mos familia persija mos “serbiso intelektual”, tanba atu manan funu persija sukat ita nia kapasidade. Dimensaun intelektual laos koalia kona ba eskola formal deit maibe liu-liu oinsa ema uja nia kapasidade intelektual, uja mindset hodi forma moris pesoal ka familia nebe diak no maduro. Moris nebe kwalidade sei sukat liu husi ninia hanoin, husi ema nia mindset. No ema nia kapasidade intelektual ita sei hatudu liu husi inovasaun, kreatividade, idea sira nebe nia hatudu, oinsa nia resolve problema moris. Wainhira ita hari familia, ita mos persija tau matan ba aspeito intelektual ou kecerdasan intelektual (IQ). Ida ne’e laos kona ba valor iha kaderneta ou diploma maibe oinsa ita uja ita nia kapasidade intelektual hodi hari familia sai kwalidade diak no metin.

Lee Mós :
Suku Bebonuk Mudansa, Preparadu Selebra Festa Demokrasia

Terseiro: dimensaun ou necesidade sosial (homo socios). Principalmente, ema forma familia atu kumpri necesidade principal ema nian, katak ema labele hela mesak, no man is an island. Ne’e mos banati tuir liafuan Maromak nian iha Genesis, ne’ebe hateten katak: “la diak kuando ema hela mesak”. Gabriel Marcel, filozofu husi Franca hateten: esse est co esse, ada selalu berarti ada bersama yang lain. Katak ita nia identidade sai perfeito wainhira ita hamutuk ho ema ka kriatura seluk. Liafuan ida ne’e iha nia implikasaun ba moris familia. Forma familia hanesan atu kumpri loloos necesidade fundamental ida ne’e katak “ema tengke moris iha unidade”. Familia sai hanesan vocasaun ba unidade (aspeito unitas) hodi forma komuniaun fen-la’en ho objeitivo atu fo kompleita ba malu (saling melengkapi), fo ksolok ba malu (saling membahagiakan) no hahoris gerasaun foun (keturunan).

Dimensaun social mos sei iha korelasaun ho afeksi ou sentemento e moral. Katak, iha moris familia, sentemento sai hanesan aspeito ne’ebe importante. Familia hahu husi sentemento, katak spirit husi laran ne’ebe dudu ita atu hili ita nia parseiro, hadomi nia, respeita nia, no tau nia iha fatin special iha ita nia moris. Sentemento ne’e laos deit kona ba domin in se, maibe mos kona ba, lalaok domin nian hanoin no liafuan sira nebe mosu, ne’ebe bele suporta no garanti katak familia bele metin. Katak, domin ne’e mosu iha respeita malu, fiar malu, ajuda malu, fo laran ba malu, nst. Tanba ne’e, domin sempre iha korelasaun ho moral; katak domin tengke hatudu liu husi hahalok sira nebe diak (moral diak) ba ema seluk liu-liu ba parseiro/a no oan sira nebe iha. Domin mosu iha moral diak, no moral diak bele garantia katak familia nia airin ida metin. Nutrisaun ba dimensaun sosial mak sentemento e moral. Sentemento diak, moral diak, autamatikalmente moris mos sai diak.

Quatro, dimensaun espiritual ne’ebe iha relasaun ho ema nia identidade nu’udar homo spiritualis. Ema laos deit kriatura biologis, maibe mos kriatura spiritual. Dimensaun ida ne’e iha korelasaun ho religiaun ne’ebe fiar katak ema sai special no perfeito tan aspeito spiritual ne’ebe sai abut ba religiaun sira. Religiaun mosu atu ajuda ema fo nutrisaun ba moris spiritual. Iha parte religiaun, dimensaun spiritual iha ligasaun ho fiar katak ita mos iha spirit, iha klamar ne’ebe persija nutrisaun. Ita hari familia, persija mos tau matan ba aspeito spiritual ou kecerdasan spiritual (SQ). Familia metin wainhira moris spiritual metin, katak nia iha fiar no relasaun diak ho “supreme reality”, katak Maromak.

Lee Mós :
Família Hein Rezultadu Autópsia ba Riando no Orlando

Dimensaun sira sai airin/pilar ba moris pesoal e forma familia. Wainhira ita hakarak moris seguru ita persija tau atensaun ba keseimangan/balancio entre pilar sira. Ita persija atu evita mentalidade materialsmo, ne’ebe materi sai sasukat ba kwalidade no sukseso moris nian. Faktus barak hatudu claro katak: “rikusoin la garante moris ksolok”. Salah iha managemento rikusoin material, familia bele sai rahun.

Maioria familia sira ne’ebe fahe malu/divorcia laos tan falta sentimento domin, maibe tan managemento rikusoin ne’ebe salah; barak liu sira mout ba materialism no aat liu tan sukat parseiro ka oan sira nia valor baseia ba rikusoi ne’ebe iha ou income ne’ebe nia simu. Joven sira ne’ebe monu ba droga, sex livre, disorientasaun moris, maioria mai husi familia ne’ebe problema hanesan broken home, inan-aman sira ne’ebe fokus liu serbisu (workaholic) la iha tempo ba familia nst. Tanba ne’e, dalan diak ida ba familia sira mak atu keta haluha balancio moris. Untuk hidup yang lebih baik, kita butuh keseimbangan. Ita persija nutrisaun ba isin, nutrisaun ba hanoin, nutrisaun ba moris hamutuk no nutrisaun ba klamar. Labele fokus liu iha dimensaun ida to’o haluha dimensaun seluk.

Sakramentu halo Família Sai Sagrada

Família Nazare sai santo tan Maromak rasik mak hari’i no hametin sira nia unidade ho Jesus Nia presensa. Familia Nazare mos sai esemplo diak ba familia Kristaun kona ba balancio entre pilar haat. Biblia mos hatudu claro katak familia Nazare kumpri loos ba balancio dimensaun sira. Ba necesidade material, Biblia haktuir katak Jose serbiso nuuara badaen atu suseinta moris; ba necesidade intelektual, biblia hatudo liu husi esperiencia Jesus halo dialogo ho matenek nain sira, Maria no Jose halo refleksaun; ba necesidade sosial hatudu liu husi moris hamutuk nuudar unidade nakonu ho domin; ba necesidade spiritual mos, familia Nazare sai esemplo. Biblia haktuir ida ne’e dala barak, oinsa familia nazare kumpri regras religiaun Israel nian. Ho faktus ne’e, ita mos hakarak foti familia Nazare nu’udar esemplo.

Tinan 2016, Papa Francisco iha karta apostolika “The Joy of The Love”, hateten keluarga adalah harta yang paling berharga dan lebih berharga dari kekayaan dan istana. Familia mak rikusoin ne’ebe valor boot liu rikusoin sira seluk iha mundo mos iha palacio. Tanba ne’e ida-idak tengke kuidado nia familia nu’udar osan mean. Papa haktuir tan katak moris ksolok iha familia la mai husi sasan sira ne’ebe mate (benda mati) maibe husi domin ba malu, respeita malu, fiar malu, nakloke-an ba malu no liu-liu moris ksolok mai husi Domin Maromak ne’ebe apresenta-an iha familia. Nia fo énfase ida ne’e katak Maromak apresenta-an iha familia ida-idak, tan ne’e, familia hotu-hotu sai santo tan Maromak rasik Nia presenca.

Maromak marka presensa iha familia liu sakramento; tan sakramento originalmente signifika katak “sinal Maromak nia presensa”. Ho ida ne’e, familia Kristaun sira ne’ebe hetan sakramento matrimonio, automatiklmente sai santa. Familia Katolika sira sai santa liu tan wainhira sira hatudu Maromak Nia presensa ba ema seluk liu husi hahalok e moral familia ne’ebe diak. Ita bele dehan katak: “yang kudus bukan hanya santo dan santa, bukan pula hanya kaum berjubah melainkan semua orang termasuk mereka yang berkeluarga asalkan sanggup mencerminkan kehadiran Allah dalam hidup. Ita hotu, inklui sira nebe forma familia, iha posibilidade atu sai santo wainhira ita hatudu Maromak Nia presensa iha lalaok e moral diak. Familia Kristaun iha knaar ne’ebe santo, atu halo santo sira nia familia ho lalaok ema santo nian hanesan: hatene respeita ba malu, pacincia, haksolok nafatin no aten barani hasouro problema, badinas iha orasaun maski dalaruma sente la iha resultado, bele moris hamutuk ho ema seluk ho ksolok no laran diak. Konsekwensi husi sakramento matrimonio ba familia mak: “indisolubilitas, katak lafahe malu to’o mate ho rasaun saida deit”.

Lee Mós :
Governu Tenke Buka Hatene Konstrusaun Igreja Ai-mutin

Família Forte, Nasaun ho Igrerja mós sai forte

Família forte katak, sira ne’ebé metin nafatin iha unidade família maski hasoru ho problema barak. Sira kaer nafatin komitmentu katak so mate de’it mak hafahe sira. Familia hanesan institusaun ne’ebé rentan ou bele monu lalais ba problema tan forma husi ema sira (fen, laen ho oan) ne’ebé iha diferénsia kharakter. Sira ne’ebé hakarak forma moris hamutuk permanente iha família persiza komitmento atu tau atensaun ba bonum comunae: ba membros hotu nia diak. Papa Fransisco iha nia mensagem ba familia hateten: familia forte sei bele realiza wainhira kada pesoal iha familia hadookan husi egoism, individualism, karakten no kanten nst. Wainhira sira hakiak mentalidade sira ne’e, diabo fasil atu tama no harahun familia. Pesoal sira iha familia laran temque tane aas “domin ba malu iha qualker kondisaun, tempo diak ka tempo aat”, no persija iha visaun ba future: edukasaun ba oan sira iha parte moral no karakter nian.

Atu sai matenek, ema bele estuda iha eskola, maibe atu sai ema diak, moral diak, fiar metin ita temque hahu husi familia. Familia mak forma moral no fiar. Wainhira moral no fiar metin, ita mos sei metin wainhira ita hasouru ho mundo ne’ebe hafalun ho kalohan nakukun. Nasaun ka Igreja ne’ebe forma husi familia sira sai metin wainhira familia sira metin. Ita aseita Igreja nia hanourin ne’ebe hateten katak familia mak Igreja domistika. Ita mos bele dehan katak, familia nu’udar miniature ba nasaun. La iha familia, la iha Igreja! La iha familia, la iha nasaun. Nasaun ho Igreja sai hanesan communiaun entre familia sira hotu. Tanba ne’e, wainhira ita hakarak atu hametin nasaun ka Institusaun Igreja, ita hahu husi familia. Wainhira familia hotu-hotu forte, ita mos bele garante katak nasaun mos sai forte, Igreja mos forte.

Culuhun, 30 de Dezembro de 2022

Festa Sagrada Família

 6,113 total views,  6 views today

Oinsa Ita nia Reaksaun iha Notisia Nee?
Like
Love
Haha
Wow
Sad
Angry
You have reacted on “Família Forte, Nasaun Forte, Igreja Forte!” A few seconds ago

Bele hare Video Seluk :
  • Share
ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA

Notisia Timorpost Seluk


Komentariu :
Timorpost.com. Respeita tebes Ita Nia opiniaun. Laran luak no uza etika bainhira hatoo opiniaun. Opiniaun iha Ita Nia responsabilidsde, tuir lei ITE.

Varanda
Kategoria
Video
Buka
Watch
Facebook
error:
Simu Notifikasaun Hosi Timor Post Online! OK No