ADVERTISEMENT

Em Memória Dom Basilio: “Bomba nakfera iha Aceh ema la rona, Daun monu iha Timor, Mundu Hakfodak”

  • Share
Saudozu Don Basílio do Nascimento

Husi José Maria Ximenes – Jornalista Senior

KONTA Dom Basílio do Nascimento nia vida moris, sei la hotu. Konta pasadu bibiatan nian, konta sei la hetan rohan. Memória barak mak sei lakon no nudar ema, la iha kapasidade atu grava memória sira ne’e hotu.

José Maria Ximenes

Hau koko memoriza balun durante hau nia hatumuk ho padre no bispo. Nudar jornalista ne’ebe destaka ba aktividade relijioza iha Diocese Dili, tantu iha serimonia boboot sira tuir kalendariu Igreja Católica nian, nune’e mos ordenasoens amu lulik foun sira. Jornal Suara Timor Timur (STT) momentu neba fo espasu espesial ba Igreja Católica. Bele dehan, na’i lulik sira bele sura hotu, sira nia orijinalidade, sira nia kongregasaun. Ne’e tanba ordenasaun saserdotal ne’e sempre tama iha ajenda jornal nian.

Maibe iha serimonia relijioza juventude nian ida iha Ainaro, iha 1995 halo joven no sarani sira sai “nonook… loke ibun no hamnasa” ho padre oin foun ida ninia omília brilante.

ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA


Padre ne’e mak amo Basílio do Nascimento. Liu tiha serimonia ne’e, hau tenki mai fali Dili tanba notisia juventude nian iha Ainaro ne’e sei sai iha primeira pajina. Momentu neba seidauk iha fasilidade hanesan ohin loron ne’ebe ho teknolojia avansadu.

Iha dala, hau nia laran iha perguntas barak. Padre ne’e foun? Mai husi nebe? Kongregasaun saida?
Finalmente, 1996, iha festa Nai’in Feto Maria Auxiliadora dos Cristãos iha Fatumaca bele hetan diretamente amu lulik ne’e. Padre Provinsial Salesiano nebe prezide missa, fo oportunidade ba padre Basilio halo omília.

Amu Basilio hahu omília ho istora badak nebe relasiona ho ema nia moris hafoin ba moris sarani nian. Los duni, amu hahu omilia, konta ninia an uluk, nudar amu lulik. “…..ema metan, ulun molik, oin aat…” halo sarani sira hamnasa la hotu.

Sarani sira husu ba malu, padre isin metan, komikudor ne’e husi nebe? Ema nebe? Padre foun ka? Perguntas oin-oin deit.

Iha parte almosu de konfraternizasaun mak parte diak atu hau hakbesik ba padre Basilio. Kaer hela gravador kiik ida iha liman, hakbesik atu halo entrevista. Hanesan bain-bain, hato’o identidade no hato’o mos objetivu atu entrevista.

“Husi nebe?” amo dehan. “Suara Timor Timur”, hau hatan.

Suara ne’e saida? …… ami nia konversa sira ne’e halo ami familiar liu tan.

Hafoin entrevista hotu tiha, ami nia konversa familiar la’o nafatin.

Laos atu ba konsumu media deit, maibe hau hato’o preokupasaun sira ne’ebe universitariu (mahasiswa Timor oan) sira iha Jogjakarta no Denpasar. Tanba iha tempu hirak liu ba, komitiva ida reprezenta sarani husi parokia Motael, Catedral, Bacora no Viqueque ne’ebe lidera husi amu António Gonçalves (matebian) ba iha Kalimantan Barat (ocidetal). Husi Kalimantan, fila mai Timor liu husi Jogjakarta no Denpasar halibur mahasiswa sira ne’eba. Iha Depasar unisversitariu sira husu padre ida ba husi Timor atu fo reflesaun mensal ka trimestral. Hau sente padre Basilio mak bele atende preokuasoens sira ne’e.

Lee Mós :
PD; Moris Hosi Ran Resisténsia no Fó Ran ba Estadu de Direitu Demokrátiku

“Aze…, atu halo reflesaun ba ema universitariu ne’e, tenki ema nebe matenek. Aze labele husu mai hau,” dehan padre Basilio.

Hau la hatene katak padre matenek oan ne’e Vaticano prepara tiha ona ba Bispo Dioseze foun, Baucau.

La kleur deit, rona informasaun husi Vaticano katak Dioseze Dili sei fahe ba Dioseze rua, Dili no Baucau. Los duni iha fulan Novembru 1996, hari Dioseze Foun, Baucau.

Depois, kuandu Vaticano anunsia bispo foun ba dioseze Baucau, ema hotu hakarak hatene se mak bispo foun ne’e. Padre Basilio seidauk popular iha sarani sira nia tilun, maske iha fatin balun, ho ninia omilia halo sarani sira hamnasa, basa liman, balun hanesan “estatua” (metin iha fatin).

Hafoin rona informasaun ne’e, jornalista husi media Lokal (Dili) no nasional (Kompas, Jawa Pos, Antara, nsst) ba halibur iha residensia D. Carlos Filipe Ximenes Belo,SDB, iha Lecidere atu konferensia imprensa.

Mais ou menus tuku 4 loraik, kareta kor mutin ida husi parte lorosae, piska-piska tama mai iha residensia. Kareta marka Roky, koor mutin, jornalista husu ba malu, ida lori kareta ne’e mak bispu foun ka? Los duni, ema mak isin metan, taka chapeu mutin ida, to’o residensia, tama ba koalia ho amo Belo.

Komesa husi neba, figura Dom Basilio do Nascimento la seés husi primeira pajina ba jornal STT.

Nudar jornalista nebe destaka iha aktividade relijioza, dala barak tuir aktividade sira Dom Basilio nia. Iha memória barak ne’ebe konta la hotu.

Primeira vizita pastoral nudar bispo, Dom Basílio hakfodak ho supreza ne’ebe sarani no reinu Soibada halo ba nia.

Dom Basílio eskolha primeira vizita pastoral iha Soibada tanba fatin istóriku, fatin ne’ebe hahoris lider nasional bar-barak no fatin sentru edukasaun, santuariu Na’in Feto Aitara.

Sarani wa’in hein hela mais ou menus 500m husi colegio. Simu tiha ho lia dadoli, sarani sira prepara atu hulan D. Basilio. Akanhadu, amo Basilio rejeita pedidu sarani nian atu hulan. Hamrik, hanoin oituan, amo hakat ba fatin hulan nian.

Primeira vizita pastoral ne’e, halo mos peregrinasaun ba Na’in Feto Aitara no promete atu hadia sai sentru ba Santuariu Na’in Feto Aitara nebe ohin loron sarani sira hare no sente iha mudansa boot.

Halo mos vizita ba estasaun sira hanesan Natarbora no Laclubar.

Dioseze foun, Bispo foun sai esperansa ba povu no kreda Timor. Bain-bain ona, Amo Basilio vizita iha fatin-fatin, hahu ninia omilia ho istoria badak nebe reflekta ba sarani sira nia vida. Reflesaun ne’e halo balun oin buis tanba kona sira nia fuan, balun hamnasa tanba kona los viiziñu sira nia fuan ka atitude no ho reflesaun sira ne’e tranforma sarani sira nia fiar metin liu tan.

Memoria barak ho amo Basilio, iha serimonia oin-oin, viajen oin-oin ba Ramelau, ba Aitara no fatin seluk ho kareta ida deit. Iha dalan, koalia barak liu ho hau iha kotuk duke koalia ho motorista. Ho viajen bara-barak ne’e mak hau koinese diak mos belun Aroni no Silveiro nudar motorista no mos amo nia alin Meno.

Lee Mós :
SIDADAUN IHA DIREITU ATU LA AUTORIZA ATUASAUN RUMA HOSI PESOÁL SAÚDE KONTRA DIREITU PERSONALIDADE SIRA (VIDA NO KORPU)!!!

Amo Basílio koinese diak ona ema ida, nia konsidera hanesan familia uma laran ida. Hau sente hanesan hau nia aman no maun ida.

Iha dia 11 Fevereiru 1998, Loron Internasional ba Ema Moras, amo selebra misa iha hopital Bidau (agora HNGV). Amo espresaun ida ne’ebe fo korajen ba ema atu simu realidade moris.

“Ita kuandu sei kiik, gosta halimar rai rahun. Kuandu joven ona, gosta mak estuda anatomia, maibe kuandu idozu ka katuas ona, sente karpinteiru ne’e mak diak liu. Devia sai karpiteiru nebe diak, tanba bele halo aitonka (tonka bainhira lao labele), ka halo aikabelak pedasu 4 tanba aikabelak ne’e mak sei sai fatin deskansa ikus nian,” dehan Amo Basilio.

Reflesaun ida ne’e atu hatete mai ita katak, kuandu sei isin diak, forte, ita lalika loko-an tanba ikus mai, ita sei moras no sei mate.

Amo Basilio nunka sente kolen. Hafoin misa ramata, komisaun organizadora konvida atu ba deskansa oituan iha fatin nebe preparadu ona, maibe Dom Basilio sei husu lisensa atu atende hau hodi ba vizita hau nia aman ne’ebe moras iha agonia nia laran (ikus mai mate iha 14 Fevereiru). Obrigado Dom Basilio tanba fo ona bensaun ba hau nia aman molok mate, no agora bele hamutuk ho nia.

FALINTIL tiru kilat
“Bomba nakfera iha Aceh, ema la rona, mas kuandu daun ida monu iha Timor, mundu tomak hakfodak”.

Amo Basílio mai muda tradisaun misa agradesimemtu, tinan tuan ba tinan foun. Parokia sira iha Dili laran, misa agradesimentu ne’e hahu oras ida ka oras ida ho balu antes tama tinan foun. Nunue’e misa hahu iha tinan tuan no remata iha tinan foun.

Maibe amo Basilio halo mudansa. Misa hahu iha tuku 9 kalan no misa ramata, sarani ida-idak fila ba sira nia uma no pasa Ano Novo hamutuk ho familia sira hotu.

Iha 1998, hanesan bain-bain, fin du anu ne’e hau hakarak entrevista. Misa hotu tiha, hau hein hela iha portaun Katedral Baucau. “Aze, ita ba rezidensia mak ita koalia”, dehan Amo Basilio no ami lao ba iha rezidensia Mes Tinggi, la dok (100m) husi Katedral.

Amo Basilio familiar tebes. Promete mai hau atu entrevista iha Mes Tinggi, amo sei husu. “Aze nia ferik oan?” hau hatan dehan sei igreja hein hau.

Amo haruka hau bolu ferik oan mai pasa Ano Novo hamutuk iha residensia Amo Bispo nian.

Hau la espera! Laos atu entrevsita, maibe ami janta hamutuk. Antes hau rejeita amo nia pedidu atu janta, amo antisipa tiha kedas dehan “ita janta tiha mak entrevista.”

Lee Mós :
Timor Presiza Estadista, Lider Polítiku De’it La To’o

Iha neba iha madre Celeste (saudoza), frater Valério (saudozu) frater Aquino, madre ida tan (la lembra naran) ne’ebe amo Basilio mak dirije reza ba jantar ne’e.

Hafoin jantar tiha, tuir oituan, Dom Basilio dada hau ba iha varanda atu entrevista no husik sira seluk iha sala vizita, hare RTP.

Iha entrevista ne’e, Amo Basílio fo esperansa boot ba povu no sarani Timor. “Ita iha ona unidade no unidade ne’e sai esperansa boot ba ita povu rai ida ne’e,” dehan Amo Basílio.

Ikus liu, laos atu ba konsumu media, maibe husu ba amo katak ita povu Timor nia luta ba ukun rasik an, besik ona nia rohan. Enkuantu iha Aceh (Indonesia) povu neba mos buka atu ukun an husi Indonesia. Amo hatan dehan katak bomba nakfera iha neba, ema sei la rona, mas kuandu daun ida monu iha Timor, mundu hakfodak. “Ne’e tanba ita sarani (maioria),” dehan tan.

Ami hein pasajen do ano. Menitus balun tan besik tama tihan foun amo hateten katak polisia sira kolokadu iha postu Mes Tinggi nia sorin husu ona lisensa ba D. Basilio atu tiru kilat wainhira Tinan Tuan tama Tinan Foun.

“Sira (FALINTIL) mos husu hau atu tiru,” dehan Amo.

Los duni. Tama tinan foun, kilat tarutu iha fat-fatin hanesan iha Kaibada, Maucale, Bundora no sel-seluk tan.

“Oouu… tiru tesik ba Kaibada, Maucale… nebe ita rona dook ne’e sira (FALINTIL),” dehan Amo.

Ano Novo tama, ami kuprimenta malu, Amo D. Basilio la husik ami rua hau nia ferik oan sai. Ami tur halimar konversa, mais ou menus tuku 1 mak husik ami fila, tanba tauk situasaun.

Baucau oan (diosezanu) sira sei la halua bispo ida rumor teb-tebes. La iha amo nia omilia ida mak sarani sira la hamnasa. “Senhora sira balun nanal naruk, hau husi ne’e (Katedral) bele fo komunga nia iha Vemasse”, hahaha… sarani sira hamanasa.

Maibe iha situasaun difisil nakonu ho violensia, iha inisiu ukun-an amo hateten.

“Sorte, kareta sira sei halai tuir nia dalan. Se kareta sira mak halai tuir sira nia hakarak deit, oras ne’e mate hira, no hira mak tama ospital?” dehan amo iha nia omilia ida iha Loilubo.

Amo hakarak hateten ba foin sae sira katak lei mak dalan atu ema hot-hotu lao tuir. Se la iha lei, kareta halai arbiru mak sai azar boot ba ema hotu.

Triste! Amo nia kómiku, amo nia pasiensia, amo nia karater hela ba iha memória deit. Obrigado amo ba buat diak hotu mai ami. Adeus Amo! Adeus! Sai anjo mai ami hotu.

 1,288 total views,  3 views today

Oinsa Ita nia Reaksaun iha Notisia Nee?
Like
Love
Haha
Wow
Sad
Angry
You have reacted on “Em Memória Dom Basilio: “Bomba nakfera iha Aceh…” A few seconds ago

Bele hare Video Seluk :
  • Share
ADVERTISEMENT
SCROLL FILA BA NOTISIA

Notisia Timorpost Seluk


Komentariu :
Timorpost.com. Respeita tebes Ita Nia opiniaun. Laran luak no uza etika bainhira hatoo opiniaun. Opiniaun iha Ita Nia responsabilidsde, tuir lei ITE.

Varanda
Kategoria
Video
Buka
Watch
Facebook
error:
Simu Notifikasaun Hosi Timor Post Online! OK No