MAPKomS La Tolera Konsellu Imprensa Viola Lei, Naksalak hahú Kedas iha Konferénsia Jornalista

Timor Post (17/09/2020)—”Ha’u husu konsellu imprensa atu halo sira nia funsaun bazeia ba lei,  atu nune’e bele garante hotu-hotu ninia partisipasaun hodi hamuruk eleva ita nia profisionalizmu iha nivel mídia sira ho mós mídia nain sira,” Ministru Assuntu Parlamentar no Komunikasaun Sosiál (MAPKomS), Francisco Jerónimo.

Ba Jornalista sira iha Palásiu Governu, Kuarta (16/09/2020), Ministru Francisco afirma, regra hotu ne’ebé Konsellu Imprensa halo hodi fasilita konferénsia hili reprejentante sira ba órgaun ida ne’e tenke tuir saida mak lei haruka.

“Ha’u husu ba sira (Konsellu Imprensa) halo regra sira ne’e ho loloos hodi tuir saida mak estabelese iha lei, karik saida mak presiza interpretasaun ruma kombina malu halo didi’ak hodi hetan konsensu,” Ministru subliña kestaun ne’e relasiona ho tensaun sira akontese iha área komunikasaun sosial, iha ne’ebé mosu krítika sira husi jornalista no mídia na’in hasoru Konsellu Imprensa tanba viola lei durante organiza konferénsia hodi hili reprejentante Jornalista na’in-rua ba Konsellu Imprensa ba periodu daruak nian no lamentasaun sira iha prosesu hili reprejentante mídia nain nian na’in-ida.

Jornalista sira hatama tiha ona petisaun ba órgaun kompetente sira tanba konsidera konsellu imprensa viola lei komunikasaun sosial artigu 17 no estatutu konsellu imprensa nian rasik ne’ebé hatete momos katak só jornalista de’it maka iha direitu ba vota, maibé iha realidade kongresu ne’ebé Konsellu Imprensa ho Assosiasaun Jornalista Timor Leste (AJTL) organiza iha loron 4/07/2020, maioria ema ne’ebé la’ós jornalista mós ba tuir hotu votasaun hodi ikus mai hili atual Prezidente Konsellu Imprensa Virgílio Guterres reeleitu nu’udar konsilleru iha konsellu imprensa.

Entretantu iha konferénsia mídia na’in-sira ne’ebé konsellu imprensa organiza mos mosu problema halo mídia boot lima ne’ebé eziste iha Timor-Leste, hanesan Suara Timor Loro Sa’e (STL), Timor Post, Grupu Media Nasionál (GMN), Business Timor (BT) no jornal INDEPENDENTE, deside la partisipa iha konferensia ne’e.

Desizaun husi na’in ba media lima ne’e la partisipa ho razaun Konsellu Imprensa (KI) la konsidera karta ne’ebé Asosiasaun Nain ba Media (ANM) aprezenta ona ba KI iha tempu hirak liu ba relasiona ho lakunas balun ne’ebé KI presiza tau atensaun no hadi’a.

ANM nu’udar asosiasaun ne’ebé na’in ba media imprime sira hanesan STL, Timor Post, GMN, INDEPENDENTE, no BT, harii ho objetivu atu sai nu’udar mahon ida hodi hato’o hanoin ka opiniaun ba politika ka programa ruma relasiona ho asuntu media nian.

Sekretáriu jerál  ANM, José Sarito Amaral hatete, ANM deside la partisipa iha  konferénsia ne’ebé KI realiza hodi hili reprezentante na’in ba media ba KI tanba molok ne’e ANM iha ona pozisaun ne’ebé klaru liu husi rekomendasaun ne’ebé hato’o ba Ministru Asuntu Parlamentar no Komunikasaun Sosial (MAPKomS), Parlamentu Nasionál (PN), no KI.

Maske ANM hato’o ona ninia karta, maibé KI la hatudu ninia vontade hodi koopera, tan ne’e KI realiza konferensia hodi hili reprezentante nain ba media atu ba tuur iha KI.

“Sira (KI) realiza duni konferénsia ne’e hatudu katak KI la konsidera ami-nia karta ne’ebé foin lalais ami hato’o. Iha karta ne’e ami-nia pozisaun klaru, katak buat balun sala tiha ona, prosesu (hili reprezentante jornalista) iha asosiasaun jornalista sira hamosu ona konflitu balun entre TLPU ho AJTL, konflitu ne’e afeta mós ba asosiasaun nain ba media,” dehan Sarito, Tersa (15/09).

Relasiona ho preokupasaun hirak ne’e, Ministru Francisco afirma, konsellu imprensa tenke kumpri lei.

“Buat sira ne’e akontese, buat sira hanesan ne’e sira ko’alia ba malu. Ha’u hanesan governu lakohi halo interven direita iha laran maibé tenke la’o tuir padraun ne’ebé mak iha no tuir regra ne’ebé mak sira komunga,” Ministru Francisco afirma.

Entretantu kona-ba konferénsia mídia na’in-sira ne’ebé hala’o iha loron hirak liu ba, Ministru Francisco hatete, nia hetan duni konvite maibé la ba partisipa tanba preokupa hela ho servisu seluk.

Fó hanoin fali kona-ba konferénsia jornalista sira nian, Eis Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosial (SEKOMS), Nélio Isaac Sarmento akompaña hela diskusaun no petisaun ne’ebé jornalista hamutuk 32 halo hodi kontesta prosesu eleisaun hodi hili ema na’in-rua ba reprejentante jornalista timoroan sira iha Konsellu Imprensa Timor Leste ba periodu daruak 2020-2024.

Nélio konsidera petisaun ne’ebé jornalista sira halo ne’e sinal evolusaun di’ak iha ne’ebé jornalista sira hahú hatudu sira nia direitu, dever no obrigasaun.

“Ha’u sente katak, evolusaun di’ak jornalista sira komesa hatene sira nia dever no obrigasaun, tanba ita iha lei no mós estatutu konsellu imprensa hatete,” Nélio subliña kestaun ne’e ba Timor Post iha nia kna’ar fatin atuál, Federasaun Futeból Timor Leste (FFTL), Bairru Formoza, Kinta (23/07/2020).

Nia hatete, iha mandatu dahuluk seidauk iha órgaun ida atu organiza asembleia ba jornalista sira hodi reprezenta iha Konsellu Imprensa maka, lei hatete governu liuhosi SEKOMS ka ministeriu ne’ebé tutela ba area komunikasaun mak halibur profisonal jornalista sira hotu-hotu hodi halo elisaun ba ida ne’ebé sira propoin atu reprezenta profisaun jornalista ba Konsellu Imprensa, maibé la’ós reprejenta AJTL ou TLPU.

“Lei hatete na’in-rua ne’e reprezenta profisional jornalista,” Nélio hatutan. Tanba ne’e, iha momentu ne’eba goveenu haree iha Timor ne’e organizasaun profisaun jornalista ne’e rua mak TLPU no AJTL, entaun ho hanoin ida ne’e mak lei ne’e halo fó kedas kondisaun ida katak, kuandu Konsellu Imprensa seidauk iha fó kompeténsia ne’e ba iha membru governu ne’ebé tutela atu organiza profisaun sira tanba ne’e mak uluk liu ba ne’e governu fasilita TLPU no AJTL atu nomeia sira ne’ebé mak iha kompetente tuir sira iha duni kapasidade atu reprezenta profisaun ne’e ba iha Konsellu Imprensa.

Antes governu fasilita AJTL ho TLPU governu mós fasilita sira bain hira halo diskusaun ba kódigu étika jornalista, entaun momentu ne’e AJTL iha kode étika jornalista, nune’e mós TLPU, no kode étika mundial mós iha, entaun haree ba draf mak ida ne’e governu fasilita ho apoiu ne’ebé mai hosi Uniaun Europeia halibur kongresu iha MNEK hodi konklui kódigu étika ida de’it ba profisaun hotu-hotu no jornalista hotu-hotu partisipa no konkorda halo ida ne’e.

Entaun iha lei mós hatete, bainhira hari ona Konsellu Imprensa mak periode tuir mai ne’e kompeténsia iha ona konsellu imprensa nian no governu mós labele tama ona iha ne’ebá, iha lei mós hatete kedas ba Konsellu Imprensa hatur loloos iha periodu tuir mai tenke halo asembleia jerál ou kongresu jerál jornalista hodi halo nomeasaun ba na’in-rua ne’e, tanba sira ba Konsellu Imprensa ne’e laós reprezenta Asosiasaun TLPU ka AJTL maibé reprezenta profisaun jornalista hotu.

“Nebe, se mak agora halo ita bingung ne’e konsellu imprensa rasik, konsellu imprensa mak durante mandatu tinan haat ne’e la hatur regra sira prosedur kuandu atu nomeia fali tuir mai ne’e halonusa, agora eleisaun ba AJTL ou TLPU ne’e la’ós elisaun própriu asosiasaun ninia atu uza ba estatutu ka regra sira nian, maibé iha konsellu imprensa ne’e uza ona regra ne’ebé konsellu imprensa tenke introduz, entaun KI mak tenke halo asembleia ida, jornalista hotu-hotu depois sira kandidata sira nia-an iha ne’ebá no manan nia ba KI, agora segundu iha estatutu KI nian no iha lei KOMSOS mós hatete, durante lei ne’e entre vigor jornalista sira ne’ebé antes ona ne’e automatikamente tenke hetan karteira profisionais. Agora ha’u husu fali KI katak karteira profisional iha konsellu imprensa ne’e ema na’in hira, entaun ema ida ne’e mak iha direitu ba eleze profisaun ne’e la’ós organizasaun, ne’e hotu-hotu tenke tau ona konsente haree ona ba oin. Ne’e atu defende reprezenta jornalista sira nia direitu iha konsellu imprensa,” eis Jornalista no Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál ne’e salienta.

Tanba ne’e, nia dehan hanesan ema ne’ebé mak halo lei komunikasaun sosial no mós estatutu konsellu imprensa, kestaun ne’e iha konsellu imprensa, sé hakarak agora halo hanesan ne’e nafatin ba oin sei hetan nafatin problema, di’ak liu hatur kedas agora katak halo asembleia jornalista hosi KI mak fasilita nia mak hanesan autoridade regularizadór ba komunikasaun sosial inklui profisaun jornalista, entaun sira mak tenke hatur regra konvida jornalista sira hotu ne’ebé mak hetan ona kartaun profisonal ba asembleia kandidatu no nomeia.

“Kandidatu bele sira jornalista rasik no bele mós iha ema ruma ne’ebé mak iha liur esperiénsia maturidades hodi defende direitu jornalista sira nian. Sira bele hili ema hosi liur, sé sira sente profisonal duni maibé ida be lei hatur ne’e fó direitu tomak ba profisaun ne’e,” Nélio hatete.

Nune’e, nia husu ba organizasaun jornalista sira no mós konsellu imprensa di’ak liu hatur regra halo didi’ak inklui kona-ba asembleia regula nomeasaun profisaun jornalista ba KI  ne’e ho regra sira ne’ebé mak sira propoin.

Tanba ida ne’e mak na’in ba mídia sira ne’e mós konsellu imprensa mak tenke organiza, tanba na’in ba mídia sira agora mídia mosu barak-barak maibé mídia ne’ebé mak iha direitu atu ba tuir hili nia reprezentante ne’e mídia ne’ebé mak tuir legalidade ne’e iha, hanesan rejistu iha konsellu imprensa númeru mak ida ne’e sira ne’e mak KI bolu ba reuniaun, sira fasilita hodi nomeia sé mak atu ba reprezenta.

Agora iha membru na’in-rua hosi Parlamentu Nasional ne’e Parlamentu mak hili ne’e lei hatete tiha ona.

“Nebe, ha’u suzere ba jornalista sira ne’e esperiénsia ida primeira-vez hasoru, tuir loloos ne’e gampang hela tanba lei hatur regras klaru hela maibé obrigasaun ne’e mai hosi KI hodi halibur fali jornalista sira hodi halo kongresu depois nomeia sira nia ema ba,” nia hatutan tan.

Nia mós husu ba AJTL labele uza fali sira nia estatutu interna ne’e hodi eleje fali elisaun ne’e tanba, ne’e kongresu nomeia jornalista ba KI hanesan órgaun estadu ida mós, la’ós kongresu sira atu hili sira nia estrutura ne’ebé uza fali sira nia estatutu interna ne’e, tanba estatutu konsellu imprensa no lei komunikasaun sosial la ko’alia ida ne’e, ne’ebé labele ka’er estatutu interna ne’e hodi dehan ida ne’e mak regula la’e.

“No keta haluha, asosiasaun AJTL no TLPU ne’e organizasaun profisaun jornalista maibé konsellu imprensa ne’e órgaun regulador komunikasaun sosial iha estadu ne’ebé estadu ida, ne’ebé mós reprezenta profisaun la’ós reprezenta organizasaun,” Nélio subliña.

Entretantu Jornalista hamutuk 32 hatama tiha ona petisaun ba Parlamentu Nasionál, Tribunl Rekursu, Ministru Assuntu Parlamentar no Komunikasaun Sosiál, no Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál, hodi kestiona legalidade eleisaun ne’ebé organiza husi Konsellu Imprensa hodi hili Virgílio Guterres ba reprejenta jornalista sira iha Konsellu Imprensa Timor Leste ba periodu daruak nian.

Jornalista petisionariu sira hala’o asaun ne’e ho bazea ba konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste artigu 48 (direitu petisaun nian) ne’ebé haktuir sidadaun hotu-hotu iha direitu atu aprezenta petisaun, kesar no reklamasaun, mesak-mesak eh iha grupu, ba órgaun soberania sira, eh ba autoridade selu-seluk atu defende sira-nia direitu, Lei-Inan, lei-oan eh ba interese ema hotu nian.

Bazea ba lei-inan ne’e, pedidu petisaun ba Prezidente Parlamentu Nasionál, tanba tuir Estatutu Konsellu Imprensa artigu-18 alinea-2, Prezidente Parlamentu Nasionál mak sei fó posse ba Membru Konsellu Imprensa Timor Leste nian na’in-5 tuir kompozisaun ne’ebé iha.

Petisionáriu sira husu ba Prezidente Parlamentu Nasionál atu tau atensaun ba legalidade husi eleisaun ne’ebé Konsellu Imprensa organiza iha loron 4 fulan-jullu 2020, iha salaun Delta Nova, Dili, hodi hili Virgílio Guterres ba reprejenta jornalista sira iha Konsellu Imprensa Timor-Leste nian.

Petisionáriu sira konsidera eleisaun ne’e la tuir lei númeru 5/2014 kona-ba Komunikasaun Sosiál nian no dekretu lei númeru 25/2015 Estatutu Konsellu Imprensa nian, tanba tuir baze legál rua ne’e, eleisaun permite de’it reprejentante jornalista iha Konsellu Imprensa hili husi jornalista sira, maibé realidade ne’ebé iha hatudu iha konferénsia ne’e maioria husi partisipante ema-na’in-256 la’ós jornalista.

Iha Estatutu Konsellu imprensa, artigu 17 kona-ba Eleisaun Reprejentante Jornalista no Órgaun Komunikasaun sosiál sira nian, haktuir iha alínea-4 katak; bele kandidata-án no ema hili nu’udar reprezentante jornalista sira nian jornalista sira ne’ebé iha kapasidade ho karteira profisionál ne’ebé fó-sai hosi Konsellu Imprensa ne’ebé la hala’o knaar sira maka la hanesan ho profisaun jornalista nian tuir artigu 17 Lei Komunikasaun Sosiál nian no ema propoin hosi proponente mínimu porsentu 5 hosi jornalista sira ne’ebé iha kapasidade ho karteira profisionál fó-sai hosi Konsellu Imprensa. Bazea ba esplikasaun ne’e ami konsidera Virgílio Guterres no ema ne’ebé propoin la tama kriteria tuir lei haruka.

Esplikasaun seluk hosi estatutu ne’e iha alinea-6 katak, iha direitu atu vota ba reprejentante jornalista sira nian maka jornalista sira ho karteira profesionál ne’ebé fó-sai husi Konsellu Imprensa no sira la hala’o kna’ar sira ne’ebé la hanesan ho profisaun jornalista nian tuir artigu 17 husi Lei Komunikasaun Sosiál nian. Liga ba esplikasaun ne’e, saida mak akontese iha konferensia ne’ebé organiza hosi Konsellu Imprensa, hatudu konferensista sira ne’ebé la prenxe rekezitu tuir lei komunikasaun sosiál artigu 17 haruka, partisipa no ezerse sira-nian direitu ba votasaun.

Hosi estatutu ne’e liga lei komunikasaun sosiál artigu 17 ko’alia kona-ba inkompatibilidade. Alinea 1) Profisaun nu’udar jornalista la bele hala’o hamutuk iha tempu hanesan ho knaar hirak seluk tuirmai:

1. a) Funsionáriu públiku;

2. b) Titulár ba kargu iha órgaun soberania ida, iha órgaun podér lokál ka lideransa komunitária;

3. c) Dirijente partidu polítiku;

4. d) Relasaun públika ka asesór ba imprensa, komunikasun no imajen;

5. e) Atividade sasá de’it ne’ebé ho rohan hodi promove bein ka servisu liuhosi forma publisidade.

Jornalista: Jaime Pires

 2,109 total views,  3 views today

Oinsa Ita nia Reaksaun iha Notisia Nee?

You have reacted on “MAPKomS La Tolera Konsellu Imprensa Viola Lei, …” A few seconds ago

Subscribe to Timorpost

Sorry, there was a YouTube error.