DILI (timorpost.com) — Prezidente Repúblika (PR), José Ramos Horta, Kinta (15/09), kompleta ona loron 100, sama ain hikas iha Parlamentu Nasionál (PN), hodi halo abertura ba Sesaun Lejizlativu Dalimak PN nian, ne’ebé lidera husi Prezidente PN, Aniceto Guterres.
“Ha’u kompleta Loron 100 iha ha’u-nia knaar, ha’u iha onra atu fila hikas mai Uma Fukun Demokrasia nian, atu relata ba nasaun kona-ba saída maka ha’u no ha’u-nia ekipa hala’o tiha ona to’o oras ne’e, no mós atu fahe perspetiva no preokupasaun sira kona-ba asuntu sira balun,” diskursu Xefe Estadu iha Parlamentu Nasionál.
Nia dehan, uma ida ne’e, sai nu’udar priviléjiu úniku ida ne’ebé garante hosi Konstituisaun ba Prezidente Repúblika.
“Ha’u hamriik iha ne’e, hakru’uk ho haraik-an ba povu ne’ebé ho sira-nia votu soberanu, ne’ebé fó fiar ba nia atu tuur iha pozisaun aas iha Rai ida ne’e atu serbí sira, hodi sai sira-nia lian, ba sira-nia espetativa, sira-nia ta’uk sira, sira-nia deskontentamentu sira, no mós sira-nia esperansa sira”, nia hateten.
Nia hatutan, “Ida ne’e sai nu’udar saída maka ha’u buka beibeik atu sai iha ha’u-nia moris adultu nian tomak, sai lian ba lian-laek sira, iha ita-nia rain no iha fatin ne’ebé de’it iha mundu rai-klaran”.
“Ha’u hakru’uk ho umildade ba Timor-Leste nia mártir sira no asuwa’in sira, sira ne’ebé mate tiha ona, no sira ne’ebé sei hamutuk ho sidadaun hotu-hotu, no ho grasa Maromak nian, maun Boot Xanana hamutuk loos tebes ho povu Timor-Leste”, nia afirma.
PR Horta mós hakru’uk ho agradese ba funsionáriu barak ne’ebé kontinua apoiu liuhusi esforsu atu servisu hamutuk durante loron 100 ba mandatu daruak nian ne’e.
“Ha’u-nia Prezidénsia ne’e nu’udar prezidénsia ida ne’ebé nakloke, la ho portaun besi no laiha seguransa armada. Prezidénsia ne’e asesivel ba ema hotu, partikularmente labarik sira, ne’ebé laiha asesu restritu ba resintu sira Prezidensiál nian, ho pixina hariis ba labarik sira, no sentru aprendizajen depois de eskola nian ida,” nia informa.
Nia haktuir, Estadu la eziste ba hotu-hotu nia benefísiu, maibé ba benefísiu povu hotu nian iha nasaun ida ne’e.
Nia afirma, Artigu 2 hosi Konstituisaun estipula baze ba Timor-Leste nia demokrasia. La’ós partidu polítiku ida de’it nia interese ka interese pesoál, maibé nu’udar interese ida ne’ebé eziste atu serbí povu.
“Iha Prinsípiu báziku haat ne’ebé forma baze ba ita-nia demokrasia tenke sempre tane-aas hanesan primeiru soberania ne’e eziste iha povu nia liman. Segundu, Estadu, ninia órgaun sira no ninia instituisaun sira ne’e hakru’uk ba Konstituisaun no ba lei”, nia hateten.
Terseiru, validade ba lei sira no asaun sira seluk balu Estadu no Governu Lokál nian depende ba iha kumprimentu ba Konstituisaun no lei sira ne’ebé hamosu hosi Konstituisaun nia okos.
Kuartu, norma sira, kostume sira no kultura povu nian sai nu’udar bee-matan moris, ne’ebé buat seluk hotu dezenvolvidu no evoluidu no valorizadu no rekoñesidu hosi Konstituisaun, no hanesan rezultadu ba buat ne’e, maka Estadu no ninia órgaun no instituisaun sira.
Hosi prinsípiu fundamentál haat sira-ne’e maka buat hotu-hotu seluk ne’e suli. No mós konsagra iha hotu-hotu nia aan Konstituisaun maka prinsípiu seluk sira kona-ba valór fundamentál ne’ebé estabelese baze ba hotu-hotu nia sistema polítika, inklui oinsá poder ne’e separadu no partilla entre Prezidente, Parlamentu, Governu no Tribunál sira.
Maibé, prinsípiu sira-ne’e ultrapasa liu ida ne’e, Estadu no ninia órgaun soberanu sira, podér polítika sira ne’ebé ida-idak iha hanesan guardiaun sira ba povu, eziste ba objetivu ida. Prinsípiu sira ne’e la’ós nu’udar finál ona ba prinsípiu sira ne’e rasik, distribuisaun poder polítika ida ne’e la eziste atu simplesmente kria sistema ida ba ema boot no auto-grandeza.
“Povu maka sai nu’udar órgaun orijinál ba soberania Timor-Leste nian. Ita apenas eziste, iha surat tahan, no iha prátika atu serbí sira. Haktuir hosi prinsípiu fundamentál ida-ne’e, Konstituisaun estabelese direitu fundamentál sira, knaar sira, liberdade sira no garantia sira ne’ebé forma baze ba relasaun entre povu ho Estadu”, tenik nia.
Konstituisaun estipula garantia sira ba direitu pesoál, liberdade sira, no garantia sira ba direitu no knaar kulturál, sosiál no ekonómiku oin-oin. Importantemente, Konstituisaun estabelese baze ba organizasaun finanseira no ekonómiku Estadu no nasaun nian.
“Konstituisaun garante ba povu direitu partikulár sira ne’ebé ha’u hakarak subliña tanba direitu sira ne’e sai esensiál atu estabelese kondisaun sir aba ben-estar povu nian no futuru nasaun nian”. nia hakotu.
8,415 total views, 6 views today
Bele hare Video Seluk :
Subscribe to Timorpost
